Aselect

Foto´s van de afgelopen jaren.

Powertoolrace

Powertoolrace is een wedstrijd met 230 volt elektrisch handgereedschap als aandrijving. Bijvoorbeeld met een opgevoerde slijptol, omgebouwde boormachine of cirkelzaag. De wedstrijd is 1 tegen 1 over een houten baan van 20 meter lengte. Je wint wanneer je sneller bent dan je tegenstander. Foto´s van de deelnemers aan de eerste Enschedese Powertoolrace in 2011.

TKT

Twente heeft als innovatieve regio veel ondernemerstalent voortgebracht, in dit geval met een UT of Saxion achtergrond. In dit boek van de Technologie Kring Twente is een 20-tal van deze talentvolle doordouwers geportretteerd in woord en beeld. Twente blijkt een prima biotoop voor high tech/innovatief ondernemend talent. De veelbetekenende naam van het boek, Startfighters, duidt op het explosieve mengsel van starten, vechten, succes en - als het tegenzit - kopje onder gaan. Dat het in dit geval ook letterlijk gaat om een stelletje eigenwijze portretten wordt nog eens benadrukt door de manier waarop ze in beeld zijn gebracht. Elke foto verwijst naar de locatie of inspiratiebron waar ooit het briljante idee voor de onderneming ontstond.

Kunstkalender

Voor de kunstkalender van Enjoy the Crisis zijn er meerdere portretfoto´s gemaakt. Op deze kalender worden Enschedese kunstenaars belicht die werken vanuit diverse disciplines zoals fotografie, gemengde media, schilderen en tekenen.

Op Pathmos

Op Pathmos is een ode aan de honderd jaar oude Enschedese wijk Pathmos en zijn bewoners. Het boek bevat interviews met buurtbewoners. Ieder van hen vertelt een eigen verhaal over het leven op Pathmos. De overeenkomst is de kracht waarmee de geïnterviewden, soms na veel moeilijkheden, hun eigen keuzes gemaakt hebben ´op Pathmos´. Bij de interviews gaat het om verhalen van ´gewone´ mensen; mensen met zorgen en met dromen; mensen die keihard werken om die droom te realiseren en die hebben leren omgaan met tegenslagen.

D-Day

Op 6 juni 1944 begon in Normandië de invasie van de geallieerden in het door Duitsland bezette West-Europa. Locaties die deze tijd in ere houden als nagedachtenis aan een zwaar bevochten vrijheid.

Mac Evans

6 Juni 2012. Later dan gepland, aan het eind van de ochtend, ben ik op de Amerikaanse begraafplaats bij Colleville-sur-Mer in Normandië. Nu is het rondom de 6de juni altijd druk vanwege de D-Day herdenking. Vandaag is het extra druk vanwege een internationale herdenkingsceremonie. Na afloop van de ceremonie zie ik vanuit mijn ooghoek een Amerikaanse veteraan staan, kijkend naar wat er allemaal gebeurt. Ik wil hem graag fotograferen maar ik twijfel. Het voelt raar om hem nu aan te spreken of hij voor me wil poseren. Voorzichtig loop ik naar hem toe. Ik probeer oogcontact te maken. Dat lukt. Ik knik vriendelijk en zeg; ´Hello sir´. Hij antwoordt; ´hi, nice day isnt it.´ Hij stelt zich voor als Mac Evans. Ik stel me voor, vertel waar ik vandaan kom en wat ik hier doe. Of hij het goed vindt dat ik hem fotografeer? ´Oke, no problem´ antwoord hij. Waarom hij op de begraafplaats is, vraag ik hem? Hij wenkt met zijn hand en ik loop mee naar het graf van zijn jeugdvriend Frank Nuzzo.

1990

In 1985 ging ik voor een studie architectuur naar de kunstacademie. Een toen nog vijfjarige hbo-opleiding. In het eerste jaar van mijn opleiding kreeg ik ook les in fotografie. Al snel werd dit voor mij het meest interessante medium om mee te werken. Tijdens mijn verdere opleiding ontwikkelde ik een voorliefde voor portretfotografie. Voor het afstudeerproject aan de kunstacademie maakte ik een serie portretten van personen die mij in de jaren ´80 inspireerden.
De foto´s zijn gemaakt met een Nikon F3 camera en een Nikkor 50mm f/1.4 objectief op Kodak T-max 100 en Kodak Tri-X 400 film. Voor de eindexamenexpositie in 1990 zijn de foto´s geprint op Agfa Record Rapid barietpapier.

Workshop

Met deze exclusieve workshop leer je de belangrijkste praktische kanten van digitale fotografie. Zonder moeilijke vaktermen en ingewikkelde theorie leer je vanuit de praktijk betere foto´s maken.

We beginnen zaterdagmorgen om 10.00 uur bij Bagels & Beans in Enschede met een korte kennismaking. Je camera instellingen worden uitgelegd en aangepast zodat je ook handmatig, in de M-stand, kunt fotograferen. Daarmee leer je wat een diafragma, sluitertijd en ISO doet en hoe deze in de praktijk te gebruiken.

Nadat we de instellingen van de camera hebben besproken en aangepast gaan we op pad. We lopen door de binnenstad van Enschede om verschillende onderwerpen te fotograferen zoals architectuur-, landschaps- en portretfotografie. Allemaal bedoeld om je meer inzicht te geven hoe je camera te gebruiken bij verschillende onderwerpen en lichtomstandigheden.

Tegen 12.30 uur gaan we aan de lunch en bespreken we de ochtend om aansluitend weer verder te gaan met foto´s maken. Aan het eind van de workshop, rond 15.30 uur, bespreken we de gemaakte foto´s en sluiten we de dag af.

Dit ga je leren tijdens de workshop:
•   Belichten
•   Compositie
•   Diafragma, sluitertijd en ISO
•   Overige camera instellingen

Alle onderwerpen die we tijdens de workshop bespreken, brengen we meteen in de praktijk. Daarmee wordt elk onderwerp een goed afgerond geheel.

Info

Algemene info en basisprincipes van fotografie. Deze info is ter ondersteuning van de workshop.

Inleiding
Tijdens de workshop bespreken we de basisprincipes die we in de praktijk toepassen. Lees de tekst onder de knop ´Meer info´. Maak er geen studie van. De belangrijkste onderdelen bespreken we namelijk tijdens de workshop.

• Meer info
  
  

• Standen
  Elke digitale camera heeft knopjes en een menu om instellingen te veranderen. De belangrijkste instellingen zijn met knoppen en draaiknoppen op de camera te bedienen.
  
  •   Auto
  De camera bepaalt veel voor je. De sluitertijd, diafragma, ISO en het gebruik van de interne flitser. De camera is zo geprogrammeerd dat een foto gemiddeld goed belicht wordt. De ingebouwde flitser kan ingeschakeld worden.
  
  •   P
  In deze programmastand kun je de ISO-waarde aanpassen terwijl de camera automatisch de best passende sluitertijd en diafragma kiest. In deze stand zal de ingebouwde flitser niet automatisch inschakelen.
  
  •   S / Tv
  Je kiest de sluitertijd en de camera bepaald het diafragma. Wanneer er weinig licht is, selecteer je een langere sluitertijd. Wanneer er veel licht is, of dat je een snel bewegend onderwerp wil fotograferen, dan selecteer je een kortere sluitertijd. Nikon camera´s gebruiken de letter S wat staat voor Shutter. Canon camera´s gebruiken de letters Tv wat staat voor Time value.
  
  •   A / Av
  Je kiest het diafragma en de camera bepaald de sluitertijd. Je gebruikt deze instelling wanneer je een grote of kleine scherptediepte wil bereiken. Nikon camera´s gebruiken de letter A wat staat voor Aperture (diafragma). Canon camera´s gebruiken de letter Av wat staat voor Aperture value.
  
  •   M
  In de Manueel stand krijg je de volledige controle over sluitertijd, diafragma en ISO. Je stelt zelf de camera in voor de juiste belichting.
  
  Er zijn camera´s met meer instelmogelijkheden op het programmakeuzewiel. De meesten zijn voorgeprogrammeerde instellingen van standen zoals hierboven omschreven.
  
  
  

  Diafragma
  Het diafragma is een verstelbare opening in de lens. Het is opgebouwd uit meerdere lamellen die kunnen verschuiven. Hiermee kan de lensopening groter of kleiner worden gemaakt. Zo bepaal je hoeveel licht op de sensor van de camera komt. Je gebruikt het diafragma ook wanneer je een grote of kleine scherptediepte wil.
  
  Het is gebruikelijk om een diafragmagetal op te schrijven als f/5.6. De f staat voor brandpuntsafstand, gevolgd door een / deelteken. In de praktijk spreken we alleen het getal uit. Voor meer info over dit onderwerp ga naar wikipedia.org
  
  
  

  Sluitertijd
  De sluitertijd bepaalt hoe lang er licht op de sensor van de camera valt. Zo lang de sluiter van de camera open staat komt er licht op de sensor.
  
  
  

  ISO
  ISO staat voor de lichtgevoeligheid van de beeldsensor. Bij veel aanwezig licht kun je met een lage ISO waarde, bijvoorbeeld 100 ISO, een gedetailleerde / scherpe foto maken. Wanneer er weinig licht is, heb je een hoge ISO waarde, bijvoorbeeld 1600 ISO, nodig om een foto te kunnen maken.
  Controleer altijd de ISO waarde voordat je begint met fotograferen.
  
  

  

  
  
  
  

  Sluiterknop
  Deze knop maakt de foto. Druk de sluiterknop half in voor de automatische scherpstelling. Als je een autofocuspunt in de zoeker ziet oplichten dan heeft de camera scherpgesteld. Maak, indien nodig, een kleine aanpassing in je compositie en druk de sluiterknop helemaal in. De foto is gemaakt.
  
  
  

  Belichtingscompensatie
  De belichtingscompensatieknop op de bovenkant en/of achterkant van de camera kan met een 1/3 stop ingesteld worden. Compenseer je richting de plus, dan wordt de foto lichter. Compenseer je richting de min, dan wordt de foto donkerder.
  
  
  

  Camera vasthouden
  Met een relatief lange sluitertijd, bijvoorbeeld 1/60 seconde of 1/30 seconde of langer, is het nog belangrijker dat je de camera goed vasthoudt. Niet goed vasthouden van de camera kan leiden tot bewegingsonscherpte. Een vuistregel is dat de grootte van de lens de maximale sluitertijd bepaald. Fotografeer je met een 200mm lens, dan kun je met een sluitertijd van een 1/200 seconde de camera stil houden. Gebruik je een 50mm lens dan kun je een maximale sluitertijd gebruiken van een 1/50 seconde.
  
  Houd je linkerhand onder de spiegelreflexcamera. De body van de camera rust op je handpalm waarbij je duim en wijsvinger de lens van onderen licht vasthouden. Met de duim en wijsvinger kun je dan eventueel zoomen of scherpstellen. De wijsvinger van je rechterhand zit op de sluiterknop. Andere vingers houden het handgreepgedeelte van de camera vast. Je rechterduim zit dan doorgaans aan de achterkant van de camera. Duw je armen en ellebogen licht tegen de voorkant van je lichaam. Om stabiel te staan plaatst je de ene voet een beetje voor de andere.
  
  
  

  Scherpstellen
  Standaard staat de camera ingesteld op het automatisch kiezen van een scherpstelpunt. Verander dit op de camera. Zet het scherpstelpunt in het midden. Met deze instelling kun je exact op het onderwerp scherp stellen zonder last te hebben van onderwerpen die dichterbij staan. Wanneer je een snel bewegend object wil fotograferen verander je de instelling naar scherpstellen op meerdere scherpstelpunten. Lukt het niet om het scherpstelpunt in het midden te krijgen doen we dit tijdens de workshop.
  
  •   AF-A / AF-I
  Dit is de automatische autofocus stand. Bij deze instelling schakelt de camera continu tussen de AF-C en de AF-S stand, afhankelijk van de situatie. AF-A betekent Autofocus-Automatic bij Nikon. AF-I betekent Autofocus-Intelligence bij Canon.
  
  •   AF-C / AI Servo AF
  Dit is de continu autofocus stand. De beste autofocusstand om bewegende onderwerpen te fotograferen. De camera blijft continu scherpstellen wanneer je de sluiterknop half ingedrukt houdt. AF-C betekent Autofocus-Continuous bij Nikon. AI Servo AF betekent Artificial Intelligence Servo Automatic Focusing bij Canon.
  
  •   AF-S
  Dit is de enkelvoudige autofocus stand. De meest gebruikte autofocusstand voor het maken van een architectuur-, landschaps- en portretfotografie. Na het half indrukken van de sluiterknop wordt eenmalig scherpgesteld op het onderwerp. AF-S betekent Autofocus-Single.
  
  •   M
  Om handmatig scherp te stellen zet je de knop op het objectief bij Nikon van A (Autofocus) op M (Manual) en bij Canon van AF (AutoFocus) op MF (Manual Focus).
  
  
  

  Licht meten
  Bij een spiegelreflexcamera gaat het licht door het objectief via de spiegel naar de lichtmeetsensor boven in de camera. Bij systeemcamera´s gaat het licht door de lens, rechtstreeks naar de sensor en wordt daar gemeten. De belichtingsmeter van de camera werkt met sensoren die op verschillende punten het licht meten. Elke camera bezit de mogelijkheid om op verschillende manieren het licht te meten. De keuze van instellen is afhankelijk van de lichtsituatie en het onderwerp.
  
  •   Spot
  Bij Canon en Nikon camera´s meet de spotmeting een klein gedeelte in het midden van het beeld. Dit gedeelte is ongeveer 3% van het totale beeld. Bij tegenlicht kan de spotmeting handig zijn om tot een goede belichting te komen. Bij veel donkere en/of lichte delen in het kader kun je het beste kiezen voor deze manier van licht meten.
  
  •   Deelmeting
  Deelmeting is een manier van licht meten alleen bij Canon camera´s. Vergelijkbaar met spotmeting maar dan iets ruimer. De meting is ongeveer 10% in het midden van het totale beeld.
  
  •   Centrumgericht meting
  Ook wel centrumgewogen meting genoemd bij Canon camera´s. Canon en Nikon camera´s meten het hele beeld waarbij de nadruk van de meting in het midden van het beeld ligt. Deze instelling gebruik je wanneer het onderwerp in het midden staat bij een omgeving met veel contrast.
  
  •   Matrix
  Ook wel meervlaksmeting genoemd bij Canon camera´s. Canon en Nikon camera´s meten vrijwel alles wat je ziet door de zoeker. In de meeste gevallen zorgt deze instelling voor een goede belichting bij onderwerpen met weinig contrast.
  
  •   Lichtmeter
  Een andere manier om het licht te meten is dat met behulp van een losse lichtmeter. Om nauwkeurig te meten moet je eigenlijk dichtbij het onderwerp staan. Door de lichtmeter bij het onderwerp te houden meet de lichtmeter het directe licht dat ook op het onderwerp valt. Dit geeft een zeer nauwkeurige meting. Een camera meet reflecterend licht en dit kan minder nauwkeurig zijn. Voor het maken van foto´s met gebruik van studioflitsers kan een lichtmeter ook handig zijn omdat een camera het flitslicht niet kan meten. Voorbeelden van lichtmeters kun je bekijken via google.com
  
  
  

  Scherptediepte
  De scherptediepte is de grootte van een gebied waarin alles scherp wordt weergegeven. Dit gebied valt voor ongeveer 1/3 voor het scherpstelpunt en voor 2/3 achter het scherpstelpunt. Scherptediepte is afhankelijk van de afstand tot het onderwerp, het diafragma en de lens die je gebruikt. Een groothoeklens geeft veel scherptediepte. Een telelens geeft weinig scherptediepte. Voor weinig scherptediepte op de achtergrond gebruik je een grote diafragma-opening. Dit is een laag getal. Voor meer scherptediepte op de achtergrond gebruik je een kleine diafragma-opening. Dit is een hoog getal.
  
  
  

  Objectieven
  De term brandpuntsafstand herken je aan het aantal millimeters die op het objectief gegraveerd staan. Dit getal geeft de afstand aan waarbij de lichtbundels samenkomen op de camerasensor, de brandpuntsafstand. Objectieven zijn er om het licht zo goed mogelijk op de sensor van de camera te laten komen. Er zijn verschillende soorten lenzen elk met verschillende eigenschappen.
  
  •   Prime lens
  Een prime lens is een objectief met een vaste brandpuntsafstand. Zoomen is niet mogelijk. Populaire prime lenzen zijn de 24mm, 35mm, 50mm en de 85mm. Voorbeelden van een prime lens kun je zien via google.com
  
  •   Zoomlens
  Een zoomlens is een objectief met een variabele brandpuntsafstand. Het objectief geeft twee waarden aan. Een minimale en maximale waarde, ofwel je zoombereik. Populaire zoomlenzen zijn de 16-35mm, 24-70mm of de 70-200mm. Voorbeelden van een zoomlens kun je zien via google.com
  
  •   Telelens
  Alles boven de 70mm wordt een telelens genoemd. Met telelenzen kun je onderwerpen die verder weg zijn dichterbij halen. Dit soort lenzen hebben een vaste brandpuntsafstand. Hiermee is het niet mogelijk om in- of uit te zoomen. Sportfotografen gebruiken vaak een 400mm telelens. Voorbeelden van een telelens kun je zien via google.com
  
  •   Groothoeklens
  Deze lens kan meer van de omgeving tonen in één beeld. Dit heeft de lens te danken aan de korte brandpuntsafstanden die groothoeklenzen hebben. Dit type lens is geschikt om te gebruiken bij architectuur- en landschapsfotografie. Populaire groothoeklenzen zijn de 16-35mm, 24mm of de 24-70mm. Voorbeelden van een groothoeklens kun je zien via google.com
  
  •   Macro lens
  Met een macro lens kun je onderwerpen van heel dichtbij fotograferen. Bij een macro lens is de beeldverhouding 1 staat tot 1. Het onderwerp dat je fotografeert, is net zo groot als het onderwerp in werkelijkheid. Populaire macro lenzen zijn die van 100mm of 105mm afhankelijk van het cameramerk. Voorbeelden van een macro lens kun je zien via google.com
  
  •   Fisheye lens
  Dit is een groothoeklens waarmee alles onder een hoek van 180 graden te zien is. Voorbeelden van een fisheye lens kun je zien via google.com
  
  •   Tilt-shift lens
  Bij een Tilt-shift lens valt het beeld met een andere hoek op de sensor waarmee je een perspectivische vertekening kunt corrigeren. Daarnaast kan de lens goed gebruikt worden om meer of juist extreem minder scherptediepte te krijgen. Architectuurfotografen gebruiken vaak een groothoek Tilt-shift lens. Studiofotografen gebruiken vaak een 90mm Canon of 85mm Nikon Tilt-shift lens, voor meer scherptediepte bij productfotografie. Voorbeelden van een Tilt-shift lens kun je zien via google.com
  
  
  

  Stop
  Met een stop wordt een verdubbeling of halvering van de belichting bedoeld. Je kunt de belichting aanpassen door de instellingen van het diafragma, sluitertijd of ISO te veranderen.
  
  •   Diafragma
  f/1.4 - f/2.0 - f/2.8 - f/4 - f/5.6 - f/8 - f/11 - f/16 - f/22
  
  Eén stop omhoog betekent een halvering van het licht.
  Bijvoorbeeld van diafragma f/5.6 naar f/8 is -1 stop. De foto wordt donkerder.
  Eén stop omlaag betekent een verdubbeling van het licht.
  Bijvoorbeeld van diafragma f/8 naar f/5.6 is +1 stop. De foto wordt lichter.
  
  •   Sluitertijd
  1 - 1/2 - 1/4 - 1/8 - 1/15 - 1/30 - 1/60 - 1/125 - 1/250 - 1/500 - 1/1000 - 1/2000
  
  Eén stop omhoog betekent een halvering van het licht.
  Bijvoorbeeld van 1/60 seconde naar 1/125 seconde is -1 stop. De foto wordt donkerder.
  Eén stop omlaag betekent een verdubbeling van het licht.
  Bijvoorbeeld van 1/125 seconde naar 1/60 seconde is +1 stop. De foto wordt lichter.
  
  •   ISO
  100 ISO - 200 ISO - 400 ISO - 800 ISO - 1600 ISO - 3200 ISO - 6400 ISO - 12800 ISO
  
  Eén stop omhoog betekent een verdubbeling van het licht.
  Bijvoorbeeld van 200 ISO naar 400 ISO is +1 stop. De foto wordt lichter.
  Eén stop omlaag betekent een halvering van het licht.
  Bijvoorbeeld van 400 ISO naar 200 ISO is -1 stop. De foto wordt donkerder.
  
  
  

  Sensor
  full-frame camera´s worden zo genoemd omdat het formaat van de sensor net zo groot is als het negatiefformaat (24 x 36 mm) van een analoge camera. Omdat een full-frame sensor relatief duur is, zijn er ook camera´s met een kleinere sensor. Bijvoorbeeld een camera met een APS-C sensor (15 x 22 mm).
  
  •   Cropfactor
  De cropfactor heeft te maken met de grootte van de beeldsensor van de camera. Het verschil ga je zien bij de brandpuntsafstand van lenzen. Een 50mm lens op een full-frame camera heeft een brandpuntsafstand van 50mm. Wanneer je dezelfde lens op een camera met een cropfactor zet, bijvoorbeeld een APS-C, krijgt de lens een grotere brandpuntsafstand. Bij een APS-C camera met een 50mm lens zal deze lens zich gedragen als een 75mm (x1,5 Nikon cropfactor) of 80mm (x1,6 Canon cropfactor) lens waardoor het onderwerp een stuk dichterbij komt. Bij four-thirds sensoren is de crop factor x2.
  
  •   Ontstoffen
  Je sensor ontstoffen kan met een statisch nylon penseeltje. Beter is het gebruik van een speciaal hiervoor ontwikkeld kwastje. Hardnekkige vlekjes kun je laten schoonmaken door een specialist. Voor meer info over sensor schoonmaken ga naar google.com
  
  
  

  Ruis
  Ruis lijkt op de korrel van een analoog filmrolletje. Hoe hoger de ISO waarde van een filmrol, hoe meer korrel en daardoor minder detaillering / scherpte in je foto. Bij mooi weer gebruik je een filmrolletje met lage gevoeligheid, bijvoorbeeld 100 ISO. Deze filmrol heeft een fijne korrel. Bij weinig licht gebruik je een filmrolletje met een hoge gevoeligheid, bijvoorbeeld een 800 ISO of 1600 ISO. Dit soort filmrolletjes hebben een grove korrel. In een film met een hoge ISO waarde zitten grote lichtgevoelige zilverkristallen. Na het ontwikkelen van het filmrolletje wordt deze korrel zichtbaar. Zonder al te technisch te worden, bij digitale fotografie spreken we niet meer van korrel maar noemen we het ruis. Voor meer info over dit onderwerp ga naar google.com
  
  In de praktijk kom je zichtbaar ruis niet zo snel tegen. Een beetje ruis is niet erg om te zien. Wanneer er teveel ruis aanwezig is, kan daar met een paar simpele handelingen iets aan gedaan worden. Check of je ISO waarde niet te hoog staat en/of je diafragmawaarde goed staat ingesteld. Fotografeer daar waar meer licht is of gebruik een statief.
  
  
  

  Histogram
  Een histogram laat zien hoe de donkere delen en de lichte delen in een foto zich tot elkaar verhouden. Elke pixel in de foto krijgt een waarde tussen de 0 en 255, waarbij 0 zwart is en 255 wit. Hoge pieken binnen een histogram hebben veel pixel informatie. Dit geldt voor alle kleurtonen binnen het histogram. Een onder- of overbelichting is te herkennen wanneer er een groot gedeelte van het histogram tegen de onderkant zit.
  
  

  

  
  

  

  
  
  
  

  Knipperende hooglichten
  Als de overbelichtingswaarschuwing is ingeschakeld kan een gedeelte in de foto op het display knipperen. Dit is een waarschuwing dat de lichte delen van een foto overbelicht kunnen zijn en weinig tot geen details bevatten. Wanneer je fotografeert en de gemaakte foto controleert op overbelichting dan zie je een JPG-thumbnail van het origineel. In een RAW-bestand zit meer kleurinformatie dan een JPG-thumbnail op het display kan laten zien.
  
  
  

  Witbalans
  De kleur van licht wordt uitgedrukt in Kelvin (K). Neutraal daglicht is ongeveer 6000K. Met de witbalans zorg je ervoor dat de kleurweergave van een foto neutraal wordt weergegeven. Controleer of de camera op de automatische witbalans staat. Deze instelling geeft bijna altijd een goede witbalans bij normale daglichtomstandigheden. Wanneer je fotografeert in het RAW-formaat kun je achteraf de witbalans corrigeren.
  
  
  

  RAW
  Als je gaat voor de beste kwaliteit kies je voor het fotograferen in het RAW-formaat. Met fotograferen in RAW kan achteraf de witbalans met een programma aangepast worden. Ook is er meer ruimte voor correcties in de schaduwen en hooglichten. Een RAW-bestand moet je achteraf, gedeeltelijk opscherpen. Een JPG wordt automatisch opgescherpt in de camera.
  
  Een RAW-bestand is vele malen groter dan een JPG-bestand. Daardoor gaan minder RAW-bestanden op een SD kaart dan wanneer je fotografeert in het JPG-formaat. RAW-bestanden moet je bewerken met een programma zoals Adobe Photoshop, Adobe Lightroom, een programma die je gratis kunt downloaden via nikon.nl of canon.nl of een programma via je eigen camera merk.
  
  
  

  Dynamisch bereik
  Het menselijk oog heeft een groter dynamisch bereik dan een camera. Het verschil is ongeveer drie keer meer. Met onze ogen zien we veel meer detaillering in de schaduwen en in de heldere gebieden dan een camera (sensor) kan registreren. Hoe groter het dynamisch bereik van de camera (sensor), hoe meer detaillering in de schaduwen en in de hooglichten.
  
  
  

  Compositie
  Een goede compositie kan ervoor zorgen dat een foto mooi en goed wordt. Compositie is in feite een ordening van elementen in het beeldvlak. Een fotograaf kan personen of voorwerpen vooraf op een uitgezochte plek zetten. Een fotograaf kan ook de camera net zo lang verplaatsen totdat de opbouw van het beeld voor zijn gevoel klopt.
  
  •   Centrale compositie
  Door het centreren van het onderwerp krijgt de foto balans. Deze techniek werkt het beste bij een compositie met weinig elementen in beeld. Voorbeelden van een centrale compositie kun je bekijken via google.com
  
  •   Regel van derden
  De regel van derden geeft in veel gevallen een zeer prettig ogende beeldvulling. Het maakt een foto interessanter door je onderwerp bij of op een snijpunt en/of lijn te plaatsen. De regel van derden is een compositie regel die vooral op 2:3 of 3:4 verhoudingen is gericht. De beeldverhouding bij full-frame camera´s en APS-C camera´s is 2:3 en bij four-thirds camera´s 3:4. Voorbeelden van regel van derden kun je bekijken via google.com
  
  •   Gulden snede of gouden verhouding
  De gulden snede of gouden verhouding kun je vertalen naar een spiraalvorm. Het komt ook voor in de architectuur, schilderkunst en de natuur. Meer info over de gulden snede kun je vinden op wikipedia.org Voorbeelden van de gulden snede of gouden verhouding kun je bekijken via google.com
  
  •   leidende lijnen
  Leidende lijnen in je compositie is een manier om de aandacht van de kijker te sturen. De ogen volgen de lijnen. Voorbeelden van leidende lijnen kun je bekijken via google.com
  
  •   Liggend formaat
  Liggend formaat wordt het meest gebruikt bij het fotograferen van landschappen en architectuur. Deze klassieke benadering van fotograferen is voor mijn gevoel beter dan in het staande formaat.
  
  •   Staand formaat
  Staand formaat wordt vaak gebruikt bij het fotograferen van portretten. Daarmee is niet gezegd dat je hiervoor moet kiezen. Wanneer bij het maken van een portret de omgeving ook belangrijk is, dan is het liggend formaat de betere keuze.
  
  •   Vierkant formaat
  Vierkant formaat wordt voor alle onderwerpen gebruikt. Dit formaat kent zijn oorsprong uit de tijd dat professionele fotografen met analoge 6x6 rolfilm camera´s fotografeerden. Achteraf een uitsnede maken van een liggend of staand formaat naar een vierkant formaat kan prima. Het beste voor een vierkant formaat is om het onderwerp in het midden te zetten. Het brengt rust in de foto wat dan weer een prettige manier van kijken is.
  
  •   Onscherpe achtergrond
  Onscherpte in de achtergrond zorgt ervoor dat aandacht vooral naar het onderwerp gaat. Voorbeelden van een onscherpe achtergrond kun je bekijken via google.com
  
  •   Onscherpe voorgrond
  Onscherpe personen of objecten op de voorgrond creëren een gevoel van diepte. Voorbeelden van een onscherpe voorgrond kun je bekijken via google.com
  
  •   Positieve en negatieve ruimte
  De positieve ruimte is het hoofdonderwerp. De negatieve ruimte is de ruimte rondom het hoofdonderwerp. Deze negatieve ruimte benadrukt het hoofdonderwerp in de foto. De relatieve leegte en rust eromheen zorgen voor een sterke compositie. Ongecompliceerde achtergronden die niet afleiden van het hoofdonderwerp kan een compositie sterker maken. Voorbeelden van positieve en negatieve ruimte kun je bekijken via google.com
  
  •   Juxtapositie
  Juxtapositie vindt plaats wanneer je twee contrasterende onderwerpen onder, naast, boven of achter elkaar plaatst. Voorbeelden van juxtapositie kun je bekijken via google.com
  
  •   Alles is goed
  Feitelijk kun je alles vergeten over compositie. Alles wat je doet, is goed.
  
  
  

  Handleiding
  In grote lijnen geeft elk display hetzelfde weer. Indeling, symbolen en benamingen verschillen per merk en/of type camera. Begrijp je de symbolen en benamingen van je eigen camera niet, raadpleeg dan je camera handleiding. Wanneer je camera handleiding zoek ik is, kun je deze downloaden via handleidingkwijt.com
  
  
  

  Huiswerk
  Maak een map aan op het bureaublad van je computer. Kopieer of sleep foto´s die je goed, mooi en belangrijk vindt naar deze map. Probeer te verwoorden waarom je de foto´s goed, mooi of belangrijk vindt. Dit gaat helpen bij je ontwikkeling als fotograaf.
  
  
  

  Inspiratie
  Fotografen met verschillende stijlen, onderwerpen en technieken.
  
  
  
  Ga voor meer fotowerk van lokale, nationale en internationale fotografen naar mijn pinterest.com
  
  
  

  

   

Doka

Info over film ontwikkelen en printen in de donkere kamer.

Doka
De donkere kamer of kortweg doka, is en lichtdichte ruimte voor het ontwikkelen van films en het afdrukken van foto´s met behulp van fotochemicaliën. Van 2000 tot 2007 gaf ik les als docent fotografie bij Concordia Kunst & Cultuur in Enschede. Voor cursisten heb ik tijdens deze periode een handleiding gemaakt voor film ontwikkelen en printen in de donkere kamer.

• Meer doka
  
  

• Film ontwikkelen
  Info over film ontwikkelen.
  
  •   Film ontwikkelen
  Ontwikkelen bij aangepaste ISO waarden.
  
  Agfapan APX 25
  Belicht als 16 ISO. Ontwikkelaar Rodinal. Verdunning van 1 + 25. Ontwikkeltijd is 6 min. bij 21°C.
  
  Agfapan APX 25
  Belicht als 12 ISO. Ontwikkelaar D76. Verdunning 1 + 1. Ontwikkeltijd is 7 min. bij 21°C.
  
  Agfapan APX 100
  Belicht als 64 ISO. Ontwikkelaar Atomal. Verdunning 1 + 1. Ontwikkeltijd is 11 min. bij 21°C.
  
  Agfapan APX 100
  Belicht als 80 ISO. Ontwikkelaar Refinal. Verdunning 1 + 1. Ontwikkeltijd is 9 min. bij 21°C.
  
  Fuji Neopan 400
  Belicht als 250 ISO. Ontwikkelaar T-max. Verdunning 1 + 9. Ontwikkeltijd is 7 min. bij 21°C.
  
  Ilford FP4 Plus 125
  Belicht als 64 ISO. Ontwikkelaar D76. Verdunning 1 + 1. Ontwikkeltijd is 9 min. bij 21°C.
  
  Ilford HP5 Plus 400
  Belicht als 250 ISO. Ontwikkelaar D76. Verdunning 1 + 1. Ontwikkeltijd is 9 min. bij 21°C.
  
  Ilford 100 Delta
  Belicht als 50 ISO. Ontwikkelaar T-max. Verdunning 1 + 4. Ontwikkeltijd is 5 min. bij 21°C.
  
  Ilford 400 Delta
  Belicht als 250 ISO. Ontwikkelaar D76. Verdunning 1 + 1. Ontwikkeltijd is 8 min. bij 21°C.
  
  Kodak Tpan
  Belicht als 25 ISO. Ontwikkelaar Rodinal. Verdunning 1 + 100. Ontwikkeltijd is 6 min. bij 21°C.
  
  Kodak T-max 100
  Belicht als 64 ISO. Ontwikkelaar T-max. Verdunning 1 + 4. Ontwikkeltijd is 6 min. bij 24°C.
  
  Kodak T-max 100
  Belicht als 64 ISO. Ontwikkelaar D76. Verdunning 1 + 1. Ontwikkeltijd is 12 min. bij 21°C.
  
  Kodak T-max 400
  Belicht als 250 ISO. Ontwikkelaar T-max. Verdunning 1 + 4. Ontwikkeltijd is 6 min. bij 24°C.
  
  De effectieve gevoeligheid ligt vaak lager dan de gevoeligheid die door de fabrikant wordt aangegeven. Dit komt omdat het objectief, belichting en ontwikkelchemicaliën invloed hebben op de gevoeligheid van een film. Wanneer er weinig doortekening in de schaduwpartijen zit kun je de effectieve filmgevoeligheid verlagen van bijvoorbeeld 400 ISO naar 250 ISO.
  
  Verdunning, tijd en temperatuur voor het ontwikkelen van een film staat op de verpakking van de ontwikkelaar. Meer info over ontwikkeltijden van films kun je vinden via digitaltruth.com
  
  Bewaar je films in de originele afgesloten verpakking in de koelkast. Bij oude / overjarige films neemt de gevoeligheid en contrast langzaam af. Overbelichten, 1 tot 2 stops, en langer ontwikkelen, +/- 15%, kan helpen om de lagere gevoeligheid en contrast een beetje te compenseren.
  Nieuw filmrolletje kopen? Voor nieuwe filmrolletjes ga naar google.com
  
  •   Voorbereiding
  Zorg dat de donkere kamer en de spullen die je gebruikt schoon en stofvrij zijn. Oefen bij daglicht met een filmrolletje om te kijken hoe het proces van het opspoelen gaat. Hiervoor gebruik ik een Paterson spiraal voor mijn ontwikkeltank. Voor mijn filmontwikkeling gebruik ik onder andere maatbekers in verschillende formaten, trechters, een thermometer, kunststof roerstaven om de chemie met water te mengen, filmcatridge opener, Paterson ontwikkeltank, Paterson spoelslang, filmafstrijktang en clips om de film op te hangen in de droogkast.
  
  •   Water
  Breng kraanwater op een temperatuur die gelijk is aan de ontwikkeltemperatuur. Doorgaans is dit 20°C of 21°C. Vul de tank met dit water en laat het voor 1 minuut in de tank. Vervolgens giet je het water uit de ontwikkeltank. Dit helpt het ontwikkelproces van de film omdat de juiste temperatuur dan al is overgebracht op de film.
  
  •   Ontwikkelen
  Spoel het rolletje op. Plaats de spoel in de ontwikkeltank en sluit deze af. Voeg vervolgens de filmontwikkelaar toe. Het kiepen / omdraaien van de ontwikkeltank moet continu, 60 seconden lang op een rustige manier. Daarna eens per 30 seconden. Halverwege het ontwikkelen tik je, niet te hard en niet te zacht, met de onderkant van de ontwikkeltank op tafel. Hiermee zorg je ervoor dat eventuele luchtbelletjes op het filmrolletje eraf gaan. De ontwikkeltijd is afhankelijk van de film en de ontwikkelaar. Na het ontwikkelen van de film giet je de ontwikkelaar in een fles om de volgende film te ontwikkelen.
  
  •   Stopbad
  Het stopbad zorgt voor het stoppen van de ontwikkeling van een film. Het stopbad (verdunning 1 + 9) moet ongeveer 30 seconden lang. Het kiepen / omdraaien van de ontwikkeltank doe je ongeveer 4 keer. De temperatuur van het stopbad zoveel mogelijk gelijk houden aan de ontwikkeltemperatuur.
  
  •   Fixeer
  De fixeertijd van een film is ongeveer 3 tot 4 minuten. T-max en Neopan moeten 200% langer worden gefixeerd. Probeer de temperatuur zoveel mogelijk gelijk te houden aan de ontwikkeltemperatuur van de film. Het kiepen / omdraaien van de ontwikkeltank moet continu, 60 seconden lang op een rustige manier. Daarna eens per 30 seconden. Na het fixeren van de film giet je de fixeer in een fles voor hergebruik.
  
  •   Spoelen
  Het spoelen van een film moet minimaal 8 minuten bij een temperatuur van ongeveer 20°C. Hiervoor gebruik ik de Paterson spoelslang. Water op temperatuur brengen en minimaal 5 keer vullen en legen kan ook. Voeg op het laatst een paar druppels ´Wetting Agent´ aan het water toe. Dit voorkomt droogvlekken op de negatieven. De ontwikkeltank met de ´Wetting Agent´ op een rustige manier 2 minuten lang kiepen / omdraaien. Film met spoel uit de ontwikkeltank halen en onderdompelen in een bakje met ´Wetting Agent´ kan ook en is bovendien makkelijker. Vervolgens strijk je de film af met een filmafstrijktang.
  
  •   Drogen
  Drogen van de film kan bijvoorbeeld in een kast die je kunt afsluiten, een negatieven droogkast of in de douche, daar waar geen tot weinig stof is. Droogtijd van je film in de douche is ongeveer 2 uur.
  
  •   Cliptest
  Wanneer het onzeker is welke filmgevoeligheid of sluitertijd je hebt gebruikt maak je een cliptest. Voor deze cliptest gebruik je het begin van een kleinbeeldfilm of het eind van een rolfilm. Na beoordeling verwerk je de film.
  
  •   Pushen en Pullen
  Een film van 400 ISO belichten als 800 ISO. Dit is +1 stop. De ontwikkeltijd is langer. Dit is pushen.
  Een film van 400 ISO belichten als 200 ISO. Dit is -1 stop. De ontwikkeltijd is korter. Dit is pullen.
  
  •   Negatieven controleren
  Wanneer je negatieven droog zijn knip je ze op in stroken. Elke strook heeft 6 negatieven. Stop de negatieven in volledig transparante negatiefbladen. Voor het uitzoeken van je negatieven maak je gebruik van een lichtbak en een loep om onder andere de scherpte te controleren. Na het maken van een contactafdruk en printen bewaar je de negatiefbladen in een ringmap of in een lege doos fotopapier.
  
  •   Contactafdruk
  Maak eerst een proefstrook zodat je de belichtingstijd weet. Leg een vel fotopapier (24x30) onder de vergroter. Op dit fotopapier leg je het negatiefblad met daar bovenop een schone, dunne glasplaat van hetzelfde formaat. Vervolgens ga je belichten en ontwikkelen. De firma Paterson verkoopt een contact printer waarmee je makkelijker contactafdrukken kunt maken.
  Voor het maken van een contactsheet gebruik ik Ilford Multigrade papier op gradatie 2. De belichtingstijd ligt tussen de 8 en de 12 seconden bij een lensopening van f/8. De afstand van de vergroter tot het fotopapier is ongeveer 50cm. Voor meer info over Paterson producten ga naar patersonphotographic.com
  
  
  

  Printen in de doka
  Info over foto´s printen in de donkere kamer.
  
  •   Voorbereiding
  Zorg dat de donkere kamer en de spullen die je gebruikt schoon en stofvrij zijn. Voor mijn printwerk gebruik ik ontwikkelbakken van verschillende afmetingen en kleuren. De kunststof ontwikkelbak voor de papierontwikkelaar is wit. Voor het stopbad is de bak rood en voor het fixeren groen. De kleur doet er niet toe. Gebruik telkens dezelfde kleur voor hetzelfde procedé. Dit voorkomt eventuele vlekjes op je print. Schrijf met een stift op de voor- en achterkant van de bak, voor welk procedé je het gebruikt. Maak naar elke doka-sessie de bakken goed schoon.
  Afhankelijk van het printformaat pak ik een bak die het beste past. Niet te groot en niet te klein. Dit scheelt papierontwikkelaar. Verder gebruik ik onder andere een vergroter en timer, maatbekers, meerdere thermometers, kunststof roerstaven om de fotochemicaliën met water te mengen, papiertangen voor elke bak minimaal één, Paterson korrelzoeker, Meopta vergrotingsbord, schaalverwarmer zodat de papierontwikkelaar op temperatuur blijft, klok om de ontwikkeltijd in de gaten te houden en een print washer.
  
  •   Vergroters
  Een condensor vergroter heeft een set van meestal twee lenzen tussen de lichtbron en het negatief. Deze lenzen concentreren of focussen het licht van een gloeilamp en richten de lichtstralen recht door het negatief naar de lens. Dit licht is vergelijkbaar met dat van een puntlichtbron (zoals een spot of de zon) waardoor je hele scherpe prints kunt maken. De korrelstruktuur van het negatief en eventuele stof op het negatief, worden hierdoor ook duidelijk zichtbaar. Bij teveel zichtbaar stof moet je de donkere kamer en vergroter stofvrij maken. Wanneer er stofjes op je negatief zitten gebruik je een blaasbalgje om deze te verwijderen.
  Het contrast van multigrade papier kun je instellen met behulp van verschillende filters in de filterla van de vergroter of onder de lens met een filterhouder. In de jaren ´80, als student fotografie, had ik een Durst M670BW vergroter met condensor. Deze vergroter had een Schneider 50mm lens die bij een diafragma f/11 een zeer scherp beeld projecteerde.
  
  Bij een diffusor vergroter is het licht ongebundeld. Dit zijn meestal vergroters met een kleurkop waarmee je ook prima zwart-wit prints kunt maken. Voordeel van het gebruik van een diffusor vergroter is dat je achteraf minder hoeft te retoucheren. Het contrast van multigrade papier kun je instellen met de kleuren yellow en/of magenta.
  
  Bij koudlicht vergroters bestaat de lichtbron uit een fluorescentielamp die blauw licht geeft. Info over koudlicht vergroters kun je vinden via beselerphoto.com
  
  •   Korrelzoeker
  Voordat je gaat printen moet je eerst de vergroter scherpstellen. Dit doe je met een korrelzoeker waarbij je de vergroter scherpstelt op de korrel van het negatief. Meer info over korrelzoekers kun je vinden via google.com
  
  •   Proefstroken
  Proefstroken maken doe je volgens het principe 2 seconden + 2 seconden + 2 seconden + 2 seconden.
  
  1. Snij stroken papier gradatie 2.
  2. Zet de lens van de vergroter op diafragma f/8.
  3. Dek je proefstrook voor een 1/4 gedeelte af en maak een belichting van 2 seconden.
  4. Dek je proefstrook nu voor de 1/2 af en maak opnieuw een belichting van 2 seconden.
  5. Dek je proefstrook nu voor 3/4 af en maak opnieuw een belichting van 2 seconden.
  6. Niets afdekken en maak opnieuw een belichting van 2 seconden.
  
  Het eerste gedeelte van de proefstrook is nu in totaal 8 seconden belicht en daarmee ook het meest donkere gedeelte van de proefstrook. Zie je nauwelijks verschil tussen elke stap, dan neem je 4 stappen van elk 4 seconden of 8 seconden. Voor het maken van een proefstrook gebruik je papier gradatie 2. Als de belichting goed is maar de schaduwen te licht dan gebruik je papier gradatie 3. Vervolgens maak je een nieuwe proefstrook. Proefstroken beoordelen doe je altijd bij daglicht. Maak gebruik van een zwart kartonnetje (20x25) om het licht uit de vergroter tegen te houden.
  
  •   Ontwikkelen
  De ontwikkelaar moet 21°C zijn om optimaal te kunnen werken. Bij lagere temperaturen reageren de verschillende chemicaliën in de ontwikkelaar niet goed. Maak gebruik van een schaalverwarmer zodat de ontwikkelaar op temperatuur blijft. Ontwikkeltijd van fotopapier is ongeveer 60 seconden bij een rustige beweging van de ontwikkelbak.
  
  De ontwikkelaar bepaalt ook een klein beetje de gradatie en de maximale zwarting. Er zijn papierontwikkelaars die heel iets een tint aan de foto geven. Warmtoon ontwikkelaars zijn Adox Neutol WA of Amaloco AM 1001. Neutraal- tot koudtoon ontwikkelaars zijn Adox Neutol NE, Tetenal Eukobrom, Ilford Ilfospeed of Kodak Dektol.
  
  Bij fotopapier met een variabele gradatie, zoals Ilford Multigrade, gebruik je verschillende gradatiefilters. Deze filters stop je in de filterla boven de condensor van een vergroter of onder de lens met een speciale filterhouder. Wanneer je werkt met een kleurvergroter pas je de filterinstellingen, yellow en/of magenta, aan. Streef naar het werken met fotopapier gradatie 2.
  
  Er zijn verschillende gradatie filters die je kunt gebruiken om minder of meer contrast in je foto te krijgen. Je kunt gebruik maken van filternummers 00, 0, ½, 1, 1½, 2, 2½, 3, 3½, 4, 4½ en 5, waarbij filter 00 een zeer laag contrast geeft en 5 een hoog contrast.
  
  Info over filter gebruik kun je downloaden (.pdf) via ilford.com
  Info over fotochemicaliën kun je vinden via google.com
  Info over fotopapier kun je vinden via google.com
  
  •   Doordrukken en tegenhouden
  Doordrukken is de techniek waarbij je twee handen gebruikt. Je legt je handen over elkaar en maakt tussen beide handen een kleine, ronde opening. Je handen houd je dicht bij de lens van de vergroter. Op deze manier kun je een gedeelte van het papier meer licht geven en de rest van het licht tegenhouden. Makkelijker in gebruik zijn zwarte kartonnetjes met verschillende grootte, ronde openingen. Het papier krijgt, daar waar je doordrukt, meer licht en dus meer doortekening.
  
  Tegenhouden is de techniek waarbij je één of twee handen kunt gebruiken om het licht uit de vergroter tegen te houden. Voor het fijne werk, bijvoorbeeld een gezicht lichter maken, gebruik je een afhoudertje / vlaggetje om het licht uit de vergroter tegen te houden. Dit afhoudertje of vlaggetje bestaat uit een dun stukje ijzerdraad met aan het uiteinde een rond zwart kartonnetje. Wanneer je veel moet tegenhouden en/of doordrukken is het verstandig om de belichtingstijd bij het printen te verlengen. Dit doe je door het diafragma op de lens met -1 stop aan te passen. Dit betekent dat het diafragma op de lens gaat van, bijvoorbeeld van f/8 naar f/11. Hiermee wordt de belichtingstijd bij het printen verdubbeld.
  
  •   Stopbad
  Amaloco S10 heeft als voordeel dat het praktisch reukloos is en een goede indicator voor houdbaarheid bezit. De temperatuur van het stopbad moet ongeveer 21°C zijn. Het fotopapier moet minimaal 60 seconden in het stopbad liggen.
  
  •   Fixeren
  Omdat de fixeer het PE-papier niet bereikt, is de keuze voor een bepaalde soort fixeer niet echt van belang. De temperatuur van het fixeer moet ongeveer 21°C zijn. De Fixeertijd is minimaal 2 minuten bij een rustige beweging van de bak of minimaal 5 minuten bij geen beweging van de bak. Barietpapier moet tussen de 5 - 10 minuten fixeren bij een rustige beweging van de bak.
  
  •   Spoelen
  Temperatuur van het water moet ongeveer 21°C zijn. Spoeltijd voor PE-papier is ongeveer 15 minuten in stromend water. Bij een temperatuur onder de 15°C moet het PE-papier langer spoelen. Barietpapier moet minimaal 45 minuten spoelen bij een temperatuur van ongeveer 16°C.
  
  •   Drogen
  Drogen kan aan de lucht met een wasknijper aan de drooglijn, met een haardroger of droogapparaat. Een droogapparaat mag niet boven de 50°C staan ingesteld. Anders smelt het kunststof. Warm en snel drogen met een droogapparaat geeft de foto meer glans. Na het drogen ligt het kunststofpapier mooi vlak en heeft het een mooie, glanzende of zijdematte oppervlakte. Bij langzame droging kan er iets aan scherpte verloren gaan. De zwarte tinten lijken dan heel iets uit te vloeien. Dit effect wordt blooming genoemd.
  
  •   Flashing
  Contrastregeling is belangrijk voor het maken van zeer fijne zwart-wit prints. Hiervoor maak je gebruik van wit licht om het papier voor of na te flashen om zo het contrast te finetunen. Pre-flash is de techniek die je kunt gebruiken om meer doortekening in de helderste delen van de foto te krijgen. Voor meer info ga naar rhdesigns.co.uk
  
  •   Printen op barietpapier
  Barietpapier is langer houdbaar dan PE-papier. Barietpapier moet minimaal 45 minuten gespoeld worden bij een minimale temperatuur van 16°C. Het drogen van barietpapier moet aan de lucht, met zuurvrij tape op een glasplaat geplakt en met de emulsielaag naar boven. Door het drogen krimpen de vezels 0,5% tot 1,5%. Barietpapier kun je meer glans geven door gebruik te maken van een glanspers. Het papier moet dan met de emulsielaag naar beneden, op een glansplaat of een gepolijste glasplaat, worden gedroogd bij een temperatuur van 90°C.
  
  •   Retoucheren
  Voor het retoucheren van mijn foto´s gebruik ik Spotone inkt in verschillende tonen zoals warm, neutraal en koud. Meestal gebruik ik de neutrale tint nummer 3 van Spotone. Gebruik een stukje fotopapier (proefstrookje) waarop je een druppel Spotone aanbrengt. Deze laat je een beetje opdrogen. Naast de inkt breng je met een pipet of een schoon penseeltje een druppel gedestilleerd water aan. Hiermee verdun je de sterkte / kleurverzadiging van de inkt. Het is verstandiger om voorzichtig te stippen met een tint die iets te licht is dan te donker. Voor het aanbrengen van kleine stipjes op de foto gebruik ik een fijn puntpenseel van kwaliteit in de maten 0 of 00. Bij PE-papier trekt de inkt niet in het papier. Bij barietpapier wel. Gebruik bij het retoucheren witte, katoenen handschoentjes om zo vlekken op je print te voorkomen.
  
  

  

  
  
  
  

  Fotogram
  Info over fotogrammen maken in de donkere kamer.
  
  •   Inleiding
  In de donkere kamer leg je één of meerdere objecten op een vel onbelicht fotopapier. Na het belichten en ontwikkelen van het fotopapier zullen de objecten deels als contouren worden weergegeven met witte tonen en/of grijstonen tegen een donkere achtergrond. Fotogrammen zijn bekend geworden door fotograaf / kunstenaar Man Ray. Hij noemde zijn fotogrammen ´Rayographs´. Het fotowerk van Man Ray kun je bekijken via google.com Voorbeelden van fotogrammen kun je bekijken via google.com
  
  •   Voorbereiding
  Zorg dat de donkere kamer en de spullen die je gebruikt schoon en stofvrij zijn. Voor mijn printwerk gebruik ik kunststof ontwikkelbakken van verschillende afmetingen en kleuren. De kunststof ontwikkelbak voor de papierontwikkelaar is wit. Voor het stopbad is de bak rood en voor het fixeren groen. De kleur doet er niet toe. Gebruik telkens dezelfde kleur voor hetzelfde procedé. Dit voorkomt eventuele vlekjes op je print. Schrijf met een stift op de voor- en achterkant van de bak, voor welk procedé je het gebruikt. Maak naar elke doka-sessie de bakken goed schoon.
  Afhankelijk van het printformaat pak ik een bak die het beste past. Niet te groot en niet te klein. Dit scheelt papierontwikkelaar. Je kunt het licht uit de vergroter gebruiken, van een lamp of zaklantaarn. Verder gebruik je maatbekers, thermometers, roerstaven om de fotochemicaliën met water te mengen, papiertangen voor elke bak één, schaalverwarmer zodat de papierontwikkelaar op temperatuur blijft, klok om de ontwikkeltijd in de gaten te houden en een print washer.
  
  •   Aan de slag
  1. Maak de baden met fotochemicaliën aan.
  2. Leg een vel fotopapier onder de vergroter.
  3. Leg op dit vel fotopapier één of meerdere objecten.
  4. Belicht ongeveer 2 sec. met het licht uit de vergroter.
  5. Haal de objecten van het fotopapier.
  6. Verwerk het fotopapier.
  7. Beoordeel bij daglicht.
  
  Belichten kan ook met een lamp of zaklantaarn. Belichtingstijd met een lamp aan het plafond is ongeveer 20 seconden. Experimenteer voor de juiste tijd.
  
  

  

   

Blog

Over mijn fotografie en aanverwante zaken.

Andere lens
December 2019. De meeste mensen die een workshop bij me volgen bezitten een kitlens. Dit is een lens die in combinatie met een camera wordt gekocht. Meestal is dit een 18-55mm, f/3.5-5.6 zoomobjectief. Prima voor algemeen gebruik. Dit soort lenzen geven echter weinig onscherpte in de achtergrond. Voor meer onscherpte in de achtergrond, bijvoorbeeld voor het maken van portretten, adviseer ik een lens erbij te kopen. Rond de € 140,00 heb je een nieuwe 35mm f/1.8 lens of een 50mm f/1.8 lens waarmee je fantastische portretfoto´s kunt maken. Deze lenzen maken scherpe foto´s, zijn licht qua gewicht en geven een mooie en duidelijke onscherpte in de achtergrond.

• Meer blog
  
  

• Defect
  December 2019. Zoals de meeste fotografen bewaar ook ik mijn fotobestanden op externe harde schijven. Maar wat nu wanneer je een fotobestand wilt gebruiken die op een kapotte schijf staat. Na kort zoeken op internet lees ik dat de voeding van dit type harde schijven regelmatig kapot gaan. Ook lees ik dat je de harde schijf eruit kunt schroeven en in een behuizing kunt zetten waarvan de voeding het wel doet. Ik werd al een beetje ongerust dat ik de schijf moest opsturen voor een recovery wat al snel een paar honderd euro kost. Fotobestanden in de Cloud zetten is geen optie omdat ze te groot zijn. Een back-up maken van je externe harde schijven is een beter plan. Je kunt ook de betere foto-bestanden uitselecteren en back-uppen. Dit scheelt schijfruimte.
  
  

  Gestopt
  December 2019. Na 30 jaar ben ik gestopt met commerciële fotografie. Dit zijn de laatste foto´s die zijn gemaakt voor mijn Enschedese opdrachtgevers.
  
  

  

  
  

  

  
  

  

  
  

  

  
  

  

  
  

  

  
  

  

  
  

  

  
  
  
  

  Portfolio
  December 2019. Of je nu een opleiding hebt gevolgd of dat je autodidact bent; een portfolio website is het beste visitekaartje. Het laat zien wat je kunt en wat je graag wil fotograferen. Daarmee is nog niet gezegd dat je er ook geld mee kunt verdienen. Je zult over een interessante portfolio website moeten beschikken om klanten binnen te halen.
  Naar mijn mening werkt een portfolio website goed wanneer je fotowerk in een bepaalde niche zit, waarmee je gemiddeld beter bent dan je collega fotografen. Of dit nu architectuur foto´s zijn of portretten op locatie, je moet kunnen overtuigen met je portfolio website.
  In de praktijk zoeken de meeste opdrachtgevers een fotograaf die het beste past bij één bepaalde foto-opdracht.
  Het is aan jou om uit te zoeken welke opdrachtgevers geïnteresseerd kunnen zijn om je in te zetten voor een fotoklus. Wanneer de lijst met opdrachtgevers is samengesteld probeer je afspraken te maken met potentiële opdrachtgevers. Als je wordt uitgenodigd vergeet dan niet je iPad, tablet of laptop mee te nemen met daarop je portfolio website. Dit praat makkelijker.
  Daarnaast is het wenselijk contact te maken / houden met collega zzp´ers zoals fotografen, ontwerpers etc. Feedback op foto´s, antwoorden krijgen op technische vragen of zakelijke onzekerheden bespreken is belangrijk voor je ontwikkeling. Je kunt ook overwegen om je aan te sluiten bij een businessclub. Een businessclub kan je ondersteunen bij het ontwikkelen van zakelijke activiteiten. Het ROZ heeft een lijst met adressen van businessclubs in de regio Twente. Dit Word (.doc) bestand is te downloaden via rozgroep.nl
  
  
  

  Vroeger
  December 2019. Begin jaren ´90 gebruikte ik analoge Nikon kleinbeeldcamera´s voor mijn commerciële foto-opdrachten. Daarnaast gebruikte ik een Pentax 6x7 camera met een extra body om Polaroids te kunnen maken. Het maken van Polaroids gebruikte ik om flitslicht visueel te kunnen beoordelen. Mijn flitsers waren van het merk Lumedyne en beschikten over een accusysteem. Dit betekende dat ik niet afhankelijk was van netstroom. Dit creëerde veel vrijheid om op locatie, waar dan ook, portretten te maken. Het bestaande licht en het flitslicht meten deed ik met een Minolta Autometer 5F belichtingsmeter.
  
  Foto-opdrachten voor reclamebureaus en magazines werden vrijwel altijd in kleur en op dia geschoten. Het belichten van diafilm luistert zeer nauw. Er is totaal geen belichtingsspeelruimte. De dia is goed belicht of niet. Niet goed belichte dia´s kunnen meteen naar de prullenbak. Destijds moest je naar het fotovaklab om volgens het E-6 procedé je diarolletjes te laten ontwikkelen. Wanneer ik het te druk had met opdrachten, bracht ik ook mijn zwart-wit rolletjes voor ontwikkeling en printen naar het fotovaklab. Absolute voorwaarde was dat je ging naar een fotovaklab die kwaliteit en betrouwbaarheid kon bieden. In Amsterdam was dat Kleurgamma aan de Mauritskade en in Enschede, Q-service aan de Hengelosestraat.
  
  Begin 2000 kwam er geleidelijk aan een eind aan het fotograferen op film. De digitale camera in combinatie met Photoshop werd het nieuwe fotograferen. Hiermee kon ik sneller en nauwkeuriger de foto-opdrachten verwerken en doorsturen naar mijn opdrachtgevers. Tot aan het eind van mijn commerciële carrière heb ik gewerkt met Canon camera´s uit de 5D serie en Elinchrom studioflitsers.
  
  
  

  Portret
  Augustus 2018. Je doel is om de fysieke gelijkenis van een persoon vast te leggen. Over het algemeen ligt de focus van een portretfoto op het gezicht. Een persoon ten voeten uit fotograferen en in een bepaalde context, valt ook onder portretfotografie. Doorgaans hebben portretten de neiging om een uitdrukking, de persoonlijkheid en sfeer in een foto te laten zien. Daarbij zijn de compositie, techniek, locatie, licht, eventueel het verhaal en het moment, belangrijke elementen voor het maken van een goed portret. Je eigen creativiteit, waarneming, geleerde inzichten en je persoonlijke achtergrond spelen hierbij een rol.
  
  •   Lens
  Een fijne lens om mee te werken met een full-frame camera is een 50mm of 85mm lens. Bij een APS-C camera is dit een 35mm of 50mm lens. Bij veel fotografen is de 70-200mm zoomlens erg populair. Met deze zoomlens krijg je snel onscherpte in de achtergrond. Hoe meer tele, hoe kleiner de scherptediepte. Controleer of er genoeg scherpte op de ogen valt wanneer je een diafragma gebruikt van f/2.8. Wanneer je kiest voor deze grote diafragma opening is de scherptediepte namelijk minimaal. De algehele scherpte neemt af vanaf diafragma f/2.0. Maak daarom altijd meerdere foto´s zodat je zeker weet dat er een scherpe foto bij zit.
  
  •   Licht
  Wanneer je buiten gaat fotograferen kies dan voor een goed tijdstip. Bijvoorbeeld vroeg in de ochtend, laat in de middag of vlak voor zonsondergang. Het licht is dan mooier om buiten te fotograferen. Midden op de dag, wanneer de zon schijnt, krijg je betere resultaten wanneer hij/zij in de schaduw staat. Dit omdat het zonlicht dan te fel is en hij/zij met de ogen gaat knijpen.
  
  •   Positie
  Controleer via het display van de camera of het licht, achtergrond, houding / pose goed is voordat je daadwerkelijk begint met foto´s maken. We kijken meestal als eerste naar iemands ogen. Daarom is het belangrijk dat de ogen scherp zijn. Doorgaans ontstaat tijdens het fotograferen vanzelf een veranderingen in iemands lichaamshouding en gezichtsuitdrukking. Een beetje sturen door aanwijzingen te geven kan geen kwaad. Een personage hoeft niet te glimlachen om een portret succesvol te laten zijn. Soms is een doordachte blik meer representatief. Maak altijd meerdere foto´s van dichtbij en met een beetje afstand. Het is prettig om achteraf een keuze te kunnen maken. Iedereen heeft er belang bij dat het moment van fotograferen goed verloopt en een mooi / goed portret wordt gemaakt. Je maakt samen een foto.
  
  •   Locatie
  Bij portretfotografie moet je niet alleen de persoon in de gaten houden maar ook de achtergrond. Storende objecten in de achtergrond kunnen ongewenst te veel aandacht vragen. Door met een diafragma te werken zoals f/2.8 of f/4 maak je de achtergrond minder belangrijk (onscherp) en gaat daardoor de meeste aandacht naar de persoon. Met zorg een goede achtergrond kiezen of creëren maakt een portret sterker.
  
  Het kan zijn dat de achtergrond / omgeving van wezenlijk belang is om te laten zien omdat dit meer inhoud geeft aan het verhaal wat je wil vertellen. In dat geval gebruik je een diafragma f/8 of f/11 of hoger en/of een groothoeklens. Hoe meer groothoek, hoe groter de scherptediepte. Een portret maken met een groothoeklens kan ook goed werken wanneer er een relatie is, met een object in de handen van de geportretteerde. In alle andere gevallen zou ik kiezen voor een 50mm of 85mm lens. Als fotograaf bepaal je de locatie. Altijd een beetje in overleg met de persoon die je gaat fotograferen.
  
  •   Opdracht
  Bij portretfotografie in opdracht krijg je info van de redactie van een tijdschrift of dergelijke. Je krijgt onder andere gegevens voor het maken van een afspraak. Ook krijg je een deadline te horen wanneer de redactie de foto´s moet hebben. De locatie van fotograferen gaat in overleg met de redactie, jij als fotograaf en de persoon die gefotografeerd moet worden. Nadat je de foto´s hebt aangeleverd stuur je de redactie een factuur. Dit is in grote lijnen hoe het proces in de praktijk werkt.
  
  
  

  Verklaring portretrecht
  Augustus 2018. Voorbeeldovereenkomst tussen fotograaf en geportretteerde. Zet je afspraken voor het fotograferen en het uiteindelijke gebruik van een foto op papier. Download portretrecht.pdf
  
  
  

  Macro filter
  Mei 2018. Voor een opdrachtgever moet ik kleine technische objecten fotograferen maar ik bezit geen macro lens. Aangezien ik geen intentie heb om er een te kopen probeer ik het eerst met een macro filter. Inmiddels is er een testfoto gemaakt met een Marumi +3 Achromat macro filter. Het resultaat is verrassend. Geen vertekening in de hoeken van de foto en een prima scherpte. Voor het maken van de foto´s is de Canon 50mm lens van de AF stand gehaald en schuif ik de camera net zolang naar voren tot er een scherp beeld is. De minimale scherpstelafstand van mijn 50mm lens is 45cm. Met deze macro filter is dit 13,4cm geworden. Het uiteindelijke eindresultaat voor mijn klant is perfect. Voor meer info over macro filters ga naar google.com
  
  
  

  Fris
  Maart 2017. Met zoonlief een frisse neus halen op de voormalige vliegbasis. Deze foto is gemaakt met mijn iPhone. Voor het maken van deze foto is er geen speciale foto app gebruikt. De belichting is handmatig iets donkerder gezet dan de iPhone automatisch maakt. Daarmee zorg ik ervoor dat de wolken iets zichtbaarder worden.
  
  

  

  
  
  
  

  Display
  Januari 2017. Het overgrote merendeel van de cursisten die bij mij een workshop volgen, fotograferen met een Nikon D3300 of een Nikon D5600. Dit is een overzicht van de verschillende symbolen.
  
  

  

  1 Stand Manueel | 2 Sluitertijd | 3 Diafragma | 4 Belichtingsaanduiding | 5 Scherpstelpunten | 6 Ontspanstand Enkel beeld (s) | 7 ISO | 8 Aantal resterende opnamen | 9 RAW + JPG Fijn | 10 Beeldformaat L = Large | 11 Bracketing | 12 High Dynamic Range | 13 Actieve D-Lighting | 14 Auto witbalans | 15 ISO | 16 Picture control | 17 Autofocus Automatisch | 18 Automatisch veld-AF | 19 Lichtmeting methode | 20 Flitsstand | 21 Flitscorrectie | 22 Belichtingscorrectie | 23 Help | 24 Info | 25 Toewijzing Functie | 26 Vignetteringscorrectie | 27 Vibratiereductie | 28 Accu
  
  In grote lijnen geeft elk display hetzelfde weer. Indeling, symbolen en benamingen verschillen per merk en/of type camera. Begrijp je de symbolen en benamingen van je eigen camera niet, raadpleeg dan je camera handleiding. Wanneer je camera handleiding zoek ik is, kun je deze downloaden via handleidingkwijt.com
  
  
  

  Photoshop
  Februari 2016. Wil je kwalitatief goede foto´s dan fotografeer je in het RAW-formaat. Dat betekent dat de camera geen bewerkingen toepast zoals verscherping en kleur. Mijn RAW-bestanden bewerk ik in Adobe Photoshop en daarmee ben ik in staat om onder andere, zeer nauwkeurig een gedeelte van mijn foto lichter of donker te maken, een storend element in mijn foto te retoucheren, kleuren aan te passen en achteraf de foto op te scherpen. Voor meer info over Adobe Photoshop ga naar www.adobe.com/user-guide en www.adobe.com/tutorials Wanneer je geen Photoshop bezit kun je voor een klein bedrag per maand een abonnement afsluiten via www.adobe.com
  
  De NIDF-norm bevat richtlijnen voor Adobe Photoshop instellingen. Downloaden kan via nidf.nl
  NIK Collection zijn plug-in filters voor Photoshop en veel gebruikt door professionele fotografen. Voor meer info ga naar nikcollection.dxo.com
  
  

  

  
  
  
  

  Twente
  Juli 2015. Voor het magazine Twentelife ben ik vandaag op Het Stift in de gemeente Weerselo. Uitkijkend over de weilanden staat deze prachtige verbouwde boerderij die voor het magazine is gefotografeerd.
  
  

  

  
  
  
  

  Velve-Lindenhof
  Juli 2015. 10 jaar geleden kreeg ik de opdracht van woningcorporatie De Woonplaats om met enige regelmaat de meest belangrijke bewonersbijeenkomsten en activiteiten rondom de renovatie en nieuwbouw op Velve-Lindenhof te fotograferen. Vandaag zijn de laatste foto´s gemaakt. Daarmee is het mijn langstlopende fotografie opdracht.
  
  

  

  
  
  
  

  Ardennen
  Oktober 2014. Een weekje vakantie in de Ardennen. Zonsondergang vanuit de woonkamer in Paliseul.
  
  

  

  
  
  
  

  Berlijn
  Juni 2014. Voor het eerst in Berlijn. Een indrukwekkende stad met een bizar verleden. Zeer betaalbaar voor toeristen zoals ik.
  
  

  

  
  
  
  

  Grijsverloopfilter
  Mei 2014. Ideaal voor landschapsfotografie is een grijsverloopfilter. Deze filter zorgt ervoor dat de luchten niet overbelicht worden. Fotografeer je met de zon in de rug, dan heb je niet zo snel een grijsverloopfilter nodig. Bij alle andere lichtsituaties wel.
  
  Dit filter is een rechthoekig glazen plaatje die aan de bovenzijde doorlatend grijs is en halverwege transparant wordt. Een grijsverloopfilter zit in een houder voor de lens en kan gedraaid en verschoven worden. Met een grijsverloopfilter krijg je minder last van bewegende wolken en bomen die je wel zou kunnen krijgen wanneer je een HDR foto maakt. Voor meer info over grijsverloopfilters ga naar google.com
  
  
  

  ND filter
  Mei 2014. Een ND filter is een grijsfilter dat licht tegenhoudt. ND staat voor Neutral Density. Er zijn ND filters in verschillende sterktes. Ze kunnen 1 tot 10 stops licht tegenhouden. Voor een goed eindresultaat bij het gebruik van een ND filter stel je de ISO waarde zo laag mogelijk in. Maak gebruik van een elektronische draadontspanner en zet de camera op een stevig statief. Een diafragma van f/11 of f/16 en een sluitertijden van 200 seconden komen regelmatig voor wanneer je een ND filter gebruikt van +10 stops. Voor meer info over ND filters ga naar google.com
  
  

  

  
  
  
  

  HDR-foto
  Mei 2014. Voor het maken van een HDR-foto (High Dynamic Range) gebruik je een statief om de compositie gelijk te houden. De bracketing functie van de camera maakt meerdere foto´s achter elkaar. Elke foto in de reeks krijgt één of twee stops verschil qua belichting. Canon noemt bracketing AEB (Automatic Exposure Bracketing) en bij Nikon noemen ze het BKT (Bracketing). Achteraf worden de verschillende belichte foto´s tot één foto gemaakt, een HDR-foto. Het eindresultaat is een foto met groot dynamisch bereik waarin er geen delen zijn onder- of overbelicht. Voor het samenvoegen van een serie foto´s maak je gebruik van een programma zoals Adobe Photoshop, Adobe Lightroom, een programma die je gratis kunt downloaden via nikon.nl of canon.nl of een programma via je eigen cameramerk. Voorbeelden van een HDR-foto kun je bekijken via google.com
  
  
  

  Laidback
  April 2014. Een paar weken geleden zijn er foto´s gemaakt van de door Jurgen Kuipers ontworpen Laidback fiets. Zijn ontwerp van een elektrische fiets / ligstoel heeft inmiddels een IBDC / IF-prijs 2014 gewonnen en werd bekroond met een ´Honourable Mention´ van Green Dot Awards.
  
  

  

  
  
  
  

  Expo
  Maart 2014. Ik doe mee met een groepsexpositie georganiseerd in het kader van de Culturele Zondag. In verschillende groepssamenstellingen zijn we de afgelopen jaren naar Normandië afgereisd om daar op zoek te gaan naar verhalen. Verhalen die we vastleggen met foto´s, frottages en linosnedes. Ons werk is te zien van 14 februari tot 13 maart 2014 bij boekhandel Broekhuis in het centrum van Enschede.
  
  

  

  
  

  

  
  
  
  

  Chromatische aberratie
  September 2012. Chromatische aberratie is een optische fout van de lens. Dit ontstaat doordat licht van verschillende golflengten niet in dezelfde mate wordt gebroken. Het is te zien als rode en blauwe of rode en groene randen op onderwerpen met een hoog contrast. Er zijn lenzen met speciaal glas die dit corrigeren. Dit soort objectieven zijn duurder dan standaard objectieven met dezelfde brandpuntsafstand. Je kunt chromatische aberratie voorkomen door hoge contrasten te vermijden of een kleinere diafragma opening te kiezen. In de nabewerking kun je de chromatische aberratie verminderen door, bijvoorbeeld Adobe Camera Raw, te gebruiken. Voorbeelden van chromatische aberratie kun je vinden via google.com
  
  
  

  Feest
  Augustus 2012. Tracy en Willem zijn eerder dit jaar getrouwd in Enschede. Nu mag ik het feestje in Amsterdam fotograferen. We zitten in het wijkgebouw NoLimit in Zuidoost. Prachtig geklede mensen uit Nigeria. Het is hartje zomer en de warmste dag van het jaar. Binnen is het 50°C.
  
  

  

  
  
  
  

  224 seconden
  Mei 2012. Vrijdag 00.14 uur. Lange sluitertijden fotografie op het voormalige Zuidkamp terrein van vliegveld Twente. Met een sluitertijd van 224 seconden en het bijlichten van het gebouw en de bomen met een LED filmlamp is dit het resultaat.
  
  

  

  
  
  
  

  Statief
  Mei 2012. Voor lange sluitertijden maak je gebruik van een statief. Er zijn verschillende soorten statieven.
  
  •   Tripod
  Een tripod is het meest gebruikte type statief en wordt ook wel een driepootstatief genoemd. Dit soort statieven worden gebruikt voor portret-, architectuur- en landschapsfotografie en voor het maken van foto´s met een lange sluitertijd. Voor meer info over tripods ga naar google.com
  
  •   Monopod
  Een monopod blijft niet zelfstandig staan maar heeft als voordeel dat het snel op te zetten is. Dit type statief heeft namelijk één poot. Dit soort statieven worden voornamelijk gebruikt door sportfotografen die werken met grote, zware telelenzen. Voor meer info over monopods ga naar google.com
  
  •   Mini statief
  Ministatieven zijn klein en makkelijk mee te nemen. Dit soort statieven zijn handig voor op vakantie of als tafelstatief. Er zijn mini statieven die beschikken over flexibele pootjes die je bijvoorbeeld om een tak van een boom kunt klemmen. Voor meer info over mini statieven ga naar google.com
  
  
  

  Grolsch
  April 2012. In opdracht voor Grolsch maak ik regelmatig portretten. Dit kan personeel tussen de vulmachines zijn of zoals gisteren een portret van Tom Verhaegen met een beugelfles.
  
  

  

  
  
  
  

  Houten cruiser
  Februari 2012. Eerder deze week zijn er foto´s gemaakt van de door Jurgen Kuipers ontworpen en gemaakte houten cruiser, Sawyer.
  
  

  

  
  
  
  

  Zondagochtend
  November 2011. Afgelopen zondagmorgen heb ik fotoles gegeven aan 16 kinderen van basisgroep acht uit Almelo, Hengelo en Enschede in het gebouw van Welbions aan de Paul Krugerstraat in Hengelo. Na een gezamenlijk ontbijt kregen de kinderen een korte uitleg over hoe te werken met een compact camera. Met deze kennis zijn we de straat op gegaan om foto´s te maken.
  
  
  

  Interview
  Augustus 2011. Kunst van Enschede is een onderdeel van de krant Hart van Enschede in samenwerking met de cultuurcoach, Jacintha Blom.
  
  - Wat maak je?
  Ik ben fotograaf en maak eerlijke, pure fotografie voor magazines en het bedrijfsleven. Daarnaast geef ik cursussen fotografie en beeldbewerking.
  - Wat maakt jouw werk speciaal?
  De foto´s die ik maak moeten bijzonder zijn. Ik zoek contact met mijn onderwerp om samen te werken aan een mooi portret. Een belangrijk aspect in mijn manier van werken is het vermogen om mensen op hun gemak te laten voelen en zo de mooiste kant maximaal te laten spreken. Soms in de vorm van een conventioneel portret, soms in een grappige setting.
  - Welke kunstenaar bewonder je?
  Richard Avedon. Hij is bekend door zijn zwart-wit foto´s met een witte achtergrond en een zwarte kaderrand, ontstaan door het gebruik van een 8x10inch technische camera. Met deze zeer scherpe foto´s krijg je het idee dat de gezichten beter te ´lezen´ zijn.
  - Wat betekent Enschede voor jou?
  Enschede is een overzichtelijke middelgrote stad. Het heeft een bruisend centrum en is omgeven door prachtige natuur. Samenwerking met kunstenaars, galeries en musea leveren vaak frisse kunstinitiatieven op. Het is de thuisbasis van mijn opleiding als fotograaf. Ik heb hier mijn familie, vrienden en werk.
  
  
  

  Houten cruiser
  Mei 2011. Voor de site van Jurgen zijn er vandaag, in zijn atelier, meerdere foto´s gemaakt tijdens het productieproces van zijn Sawyer fiets.
  
  

  

  
  
  
  

  Lezing
  Maart 2011. Afgelopen dinsdag heb ik een lezing gegeven over mijn fotografie aan het ROC van Twente afdeling Beeld en Media. Inhoudelijk ging de lezing over compositie, improviseren op locatie en het vinden van foto-opdrachten.
  
  
  

  Rotary club
  Februari 2011. Fotografie voor het jubileumboek ´75 jaar bijdragen´ van de Rotary club Enschede in opdracht van Axis Media-ontwerpers. Het boek geeft een inkijk in de club met een historische tijdlijn, interviews en veel anekdotes uit de club historie.
  
  
  

  Studio
  Februari 2011. Omdat ik eigenlijk alleen foto´s maak voor bedrijven, magazines en reclamebureaus ligt het niet zo voor de hand om foto´s te maken voor particulieren. Vandaag is er een uitzondering op de regel.
  
  

  

  
  
  
  

  Studio
  December 2010. Omdat ik nauwelijks nog foto´s maak waarvoor ik een fotostudio nodig heb en omdat de kosten aan de Spinnerij Oosterveld te hoog zijn, ben ik verhuisd naar de Fazantstraat. Een prima ruimte voor mijn cursussen, workshops en mijn andere dagelijkse activiteiten als fotograaf.
  
  

  

  
  
  
  

  Vakantie
  December 2010. In de tweede week van december was ik op vakantie in de Belgische Ardennen. Van donderdag op vrijdag is er een pak sneeuw gevallen van ongeveer 30 centimeter. Niet echt een straf wanneer je bij een flink opgestookte open haard zit. Zodra de wegen berijdbaar zijn ga ik richting Bastogne om foto´s te maken in de bossen van Bois Jacques.
  
  

  

  
  
  
  

  Kunstkalender
  November 2010. Voor deze kunstkalender van Enjoy the Crisis zijn er vandaag 12 portretten gemaakt. Op deze kalender worden 12 Enschedese kunstenaars belicht die werken vanuit diverse disciplines. De getoonde kunstwerken variëren van foto´s, gemengde media, schilderingen en tekeningen.
  
  

  

  
  
  
  

  Bolletje
  September 2010. Foto´s gemaakt voor de nieuwe website van Bolletje. Ik ben meerdere dagen bezig geweest om de inventaris en verpakkingen van beschuiten en crackers etc. te fotograferen in Almelo. Alle foto´s zijn vervolgens vrijstaand gemaakt in Photoshop zodat ze kunnen worden geplaatst in de nieuwe website van Bolletje.
  
  
  

  Koninginnedag
  Mei 2010. Koninginnedag bij de Fabrieksschool is ondanks het slechte weer een gezellig feestje geworden. Buiten voor het pand konden voorbijgangers zichzelf fotograferen, DJ´s die muziek maakten en activiteiten in de expositieruimte van Christel Burghoorn. Hieronder een klein overzicht van de vele zelfgemaakte foto´s.
  
  

  

  
  
  
  

  FotoAcademie
  December 2009. Afgelopen donderdag ben ik op uitnodiging van Han Sieveking, oprichter en directeur van de FotoAcademie, naar Amsterdam afgereisd om te praten over het opstarten van een FotoAcademie vestiging in Enschede.
  
  
  

  Werkveldcommissie
  September 2009. Deelnemer geworden van de werkveldcommissie MBO opleiding ´beeld en media´ van het ROC van Twente. Samen met een collega fotograaf adviseren we het ROC van Twente bij de inrichting van het lesprogramma.
  
  
  

  Herinnering
  September 2009. Eerder deze week was ik met een vriend onderweg om sfeerfoto´s te maken van zijn Land Rover. De foto´s dienen ter herinnering omdat hij zijn auto gaat verkopen.
  
  

  

  
  
  
  

  Grijskaart
  Augustus 2009. Een grijskaart heeft een geijkte kleur grijs. Dit is 18% wat precies tussen zwart en wit in zit. Je gebruikt deze kaart als referentiepunt voor het bepalen van de witbalans en de juiste belichting.
  Je maakt een foto met de grijskaart vol in beeld. De waarden die de camera aangeeft gebruik je bij het instellen van de juiste belichting. Voor meer info over grijskaarten ga naar google.com
  
  
  

  Kleurenkaart
  Augustus 2009. Bij productfotografie is het van belang dat de kleuren van een product correct worden weergegeven. Eerst fotografeer je de kleurenkaart en dan de producten. In de nabewerking wordt de foto van de kleurenkaart gebruikt om de witbalans en de kleuren goed te krijgen. Voor meer info over kleurenkaarten ga naar google.com
  
  
  

  Gratis workshop
  Augustus 2009. Zaterdag 8 augustus 2009 organiseerde ik voor 18 oud-cursisten en geïnteresseerden een gratis workshop flitsen met een externe flitser. Tijdens de workshop werd er veel aandacht besteed aan de juiste instellingen van de camera en flitser.
  
  

  

  
  
  
  

  Flitsen
  Augustus 2009. Tijdens mijn periode als professioneel fotograaf gebruikte ik aanvankelijk flitsers van het merk Metz in combinatie met een externe accu. Later werden dit Canon flitsers omdat ik met Canon camera´s fotografeerde. Persoonlijk flits ik liever niet dan wel omdat flitslicht al snel de sfeer kapot maakt. Wanneer je in opdracht binnen moet fotograferen ontkom je er vaak niet aan om te flitsen.
  
  Wanneer het te donker is om te fotograferen kan de camera automatisch de flitser aanzetten. Op zich geen probleem maar de ingebouwde flitser heeft zijn beperkingen. Je kunt alleen direct flitsen (recht naar voren). Het bereik ligt ongeveer tussen de 2 tot 6 meter. Dichtbij het onderwerp fotograferen, met de flitser aan, betekent dat het onderwerp te licht zal worden. Te ver weg het onderwerp fotograferen, met de flitser aan, betekent dat het onderwerp donker blijft.
  
  Een beter resultaat met flitsen bereik je met een externe flitser / reportageflitser. Nagenoeg elke externe flitser heeft een draaibare kop. Met deze kop ben je niet beperkt tot rechtuit flitsen. Een externe flitser geeft de mogelijkheid om het flitslicht een andere kant op te laten gaan. Dit noemen we indirect flitsen. In de praktijk, als je binnen fotografeert, richt je de flitser op het plafond. Dit geeft een mooi en zacht gespreid licht. Wil je meer licht naar voren laten komen gebruik dan een bounce card. Een bounce card kan flitslicht naar het plafond laten gaan en op hetzelfde moment richting je onderwerp.
  Handiger in de praktijk is het gebruik van een Omnibounce. Dit zijn speciale kapjes die je op de kop van een flitser drukt. Het maakt het flitslicht diffuus waardoor de schaduwen zachter worden. Voor meer info over een bounce card ga naar google.com Voor meer info over Omnibounce ga naar google.com en voor meer info over externe flitsers ga naar google.com
  
  Het is mogelijk meerdere externe flitsers gelijktijdig te gebruiken. De meeste externe flitsers hebben een ingebouwde master en slave functie. Master is de flitser met de hoofdfunctie en kan de andere flitsers draadloos aansturen wanneer deze op de slave stand staan. Het aansturen gaat met flitslicht of radiografisch.
  
  Strobisten is de verzamelnaam van fotografen die externe flitsers gebruiken in plaat van studioflitsers. Met een triggerset, bestaande uit een zender en meerdere ontvangers, is het mogelijk om op afstand de flitsers af te laten gaan. Meestal zit de trigger / zender op de hotshoe van de camera. Verder gebruik je statieven, neigkopje / swivel en flitsparaplu´s. Voor meer info over Strobisten ga naar google.com
  
  •   TTL
  Through The Lens (door de lens) betekent dat de camera de lichtmeting regelt. Het voordeel om te flitsen in deze stand, is het gemak waarmee je bij veranderende lichtomstandigheden snel kunt fotograferen zonder een aanpassing op de flitser en/of camera te maken.
  
  •   M
  Wil je de volledige controle over de instellingen van de camera en flitser, zet dan de camera en flitser in de M-stand. Wanneer je wilt beschikken over het volle vermogen van je flitser zal ook de M-stand de beste instelling zijn. Je kunt met het aanpassen van het diafragma kleine veranderingen in de belichting krijgen. Door de instelling op de flitser aan te passen krijg je ook een verandering in de belichting. Bijvoorbeeld bij vol vermogen (1/1), het vermogen van de flitser te halveren (1/2).
  
  •   Niet flitsen
  Wanneer het flitslicht teveel aanwezig is, haalt dit al snel de sfeer uit een foto. Vaak is fotograferen met aanwezig / bestaand licht interessanter.
  
  •   Altijd flitsen
  Er zijn fotografen die altijd flitsen voor een meer surrealistisch effect.
  
  •   Flitssynchronisatietijd
  De maximale sluitertijd waarmee je kunt flitsen ligt tussen de 1/125s en de 1/250s, afhankelijk van de camera. Flitsen met een snellere sluitertijd kan betekenen dat een gedeelte van de foto niet belicht wordt met flitslicht.
  
  •   Flits op het 1ste gordijn
  De normale stand van fotograferen met de flitser.
  
  •   Flits op het 2de gordijn
  Flitssynchronisatie op het tweede gordijn wil zeggen dat de flitser licht geeft net voordat het sluitergordijn dicht gaat. Hierdoor krijg je lichtstrepen achter een bewegende lichtbron. Bijvoorbeeld dat van een auto met de lichten aan. Voorbeelden van flitsen op het 2de gordijn kun je bekijken via google.com
  
  
  

  Docentschap
  Juni 2009. Bij het AOC Oost mbo-opleiding in Enschede (huidige Zone.college) doceer ik sinds kort de beginselen van beeldbewerking met Photoshop aan leerlingen in de leeftijd van 16 t/m 18 jaar.
  
  
  

  Studio
  Mei 2009. Vanmorgen waren Richard en Jeff in de studio voor een aantal verschillende foto´s die gebruikt gaan worden ter promotie van hun kookprojecten.
  
  

  

  
  
  
  

  Expo
  Mei 2009. In opdracht van TriviumMeulenbeltZorg is er een doorlopende foto expositie van het Borsthuis. Mijn foto´s laten de sloop en nieuwbouw zien van het Borsthuis. Het fotoproject zal medio 2011 stoppen.
  
  

  

  
  
  
  

  Jan Cremer Museum
  Maart 2009. Vandaag is de officiële ondertekening voor het plan om het Balengebouw te verbouwen tot het Jan Cremer Museum. Het Balengebouw is hiervoor aangekocht door woningcorporatie De Woonplaats en zal worden verbouwd na het ontwerp van de architecten Bjarne Mastenbroek en Rem Koolhaas.
  
  

  

  
  
  
  

  Fraai
  Februari 2009. Het heeft vanmorgen flink gewaaid en gesneeuwd. Wanneer ik aan het eind van de dag richting huis ga, zie ik dat het licht bijzonder fraai is.
  
  

  

  
  
  
  

  Bedrijfsauto
  Januari 2009. Mijn oude auto is op. Gelukkig gaan de zaken goed. Dit geeft vrijheid om een andere auto te kunnen kopen. Uiteindelijk heb ik gekozen voor een nieuwe bedrijfsauto van Peugeot.
  
  

  

  
  
  
  

  Open dagen
  Mei 2008. Zaterdag 26 en zondag 27 mei 2008 kwamen er ongeveer 150 bezoekers tijdens de open dagen van Beeldvlak op de Spinnerij Oosterveld. De bezoekers kregen voorlichting over de verschillende cursussen en workshops die ik in mijn studio organiseer.
  
  
  

  Domijn
  Maart 2008. Vorige maand zijn er portretten gemaakt van mensen op straat in opdracht voor woningcorporatie Domijn. De foto´s worden gebruikt voor de nieuwe site en banieren in de centrale hal van Domijn.
  
  

  

  
  
  
  

  Studio
  September 2007. De afgelopen weken zijn de muren en de vloer geschilderd, elektra aangelegd en een keukenblok geplaatst. In de studio kan ik mijn foto-opdrachten maken en is er voldoende ruimte om cursussen en workshops te geven.
  
  

  

  
  
  
  

  De Woonplaats
  Mei 2007. In opdracht van De Woonplaats is het eerste nieuwe huis in aanbouw gefotografeerd als onderdeel van de renovatie en nieuwbouw op Velve-Lindenhof. De nieuwe huizen krijgen een houten skelet als basis.
  
  

  

  
  
  
  

  Barcelona
  Mei 2007. Vakantie in Barcelona.
  
  

  

  
  
  
  

  Velve-Lindenhof
  Maart 2007. Fotografie in opdracht van De Woonplaats op Velve-Lindenhof vlak voor het begin van de sloop.
  
  

  

  
  

  

  
  

  

  
  
  
  

  Normandië
  8 Juni 2005. In mijn rondgang van de ene naar de andere bezienswaardigheid rij ik ´s morgens het dorpje Sainte-Mère-Eglise binnen. Na een wandeling door het dorp, een bezoek aan het Musèe Airborne en een bakje koffie bij café C-47, zie ik in een zijstraat van het kerkplein een grote touringcar staan. Het valt me op dat deze touringcar achter de ramen, insignes en vaandels draagt gerelateerd aan een militaire eenheid met de naam Easy Company. Nieuwsgierig dat ik ben loop ik er naartoe. Ik zie dat de touringcar vol zit met Amerikaanse WW2 veteranen. Ongegeneerd maak ik snel een paar foto´s. Al snel kom ik aan de praat met de chauffeur van de touringcar. Hij vertelt me dat ze op het punt staan te vertrekken richting een monument bij Beuzeville-au-Plain. Een monument ter nagedachtenis aan de omgekomen paratroopers tijdens de Tweede Wereldoorlog. Mijn auto staat vlak bij dus ik bedenk me geen seconde. Daar aangekomen en nadat iedereen is uitgestapt, maak ik foto´s waaronder een close portret van Don Malarkey.
  
  

  

  
  
  
  

  Polaroid
  Augustus 2003. Tijdens mijn studietijd in de jaren ´80 kreeg ik les van Polaroid fotograaf David van ´t Veen. Zijn enthousiasme heeft er destijds voor gezorgd dat ik vandaag de dag nog steeds een beetje verliefd ben op dit medium. Gisteren heb ik een Polaroid SX-70 camera gekocht. Deze camera bezit het meest prachtige geluid wat een camera maar kan maken wanneer je op de rode knop drukt. Elke foto, of eigenlijk Polaroid, is een origineel. Dat de Polaroids altijd een beetje onscherp zijn moet je voor lief nemen. In 1972 kwam de Polaroid SX-70 voor het eerst op de markt. Met een aanschafprijs van rond de 750 gulden en 20 gulden voor een pakje Polaroids, is deze camera nooit populair geweest in Nederland.
  
  
  

  Docentschap
  September 2000. Sinds vandaag ben ik docent fotografie, docent in de doka en docent Photoshop bij Concordia Kunst & Cultuur in Enschede. Ik geef les aan zeer enthousiaste cursisten gedurende een periode van meerdere maanden tot een cursusjaar. Lesgeven doe ik in de avonduren en op de zaterdagochtenden.
  
  
  

  Henk
  Augustus 1996. In 1996 kreeg ik de opdracht van het opinieblad Nieuws Tribune om foto´s te maken van Henk Westbroek in zijn café-restaurant ´Stairway to Heaven´ in Utrecht. Rond deze tijd kwam er met enige regelmaat een reportage op het journaal over Maria met bloedende tranen. Dit vormde de basis voor de rechter foto. De bloedende tranen van Maria is bij deze foto een rode saus die is gemaakt door de chef-kok van het restaurant. De foto´s zijn gemaakt met een Pentax 6x7 camera op een dia rolfilm.
  
  

  

  
  
  
  

  

   

Reacties

Wat cursisten zeggen over de workshop. Wil je ook een reactie geven als oud-cursist?
Dit kan via info@renefokkink.nl

Romy
De workshop was erg leerzaam! Ik had zelf al lange tijd een spiegelreflexcamera, maar zette deze heel snel op de automatische stand. Tijdens de cursusdag heeft Rene mij de basis van de camera geleerd. Welke instellingen moet je gebruiken bij welke verschillende invloeden (licht, scherpte-diepte, etc.)? Tijdens deze cursus krijg je veel persoonlijke aandacht. Een goede cursus om in een dag je camera beter te leren kennen! Een aanrader.

• Meer reacties
  
  

• Monique
  Beste Rene, De workshop fotografie was een leerzame dag. Veel geleerd en duidelijke uitleg ontvangen. Het was een inspirerende en gezellige dag.
  
  

  Bianca
  Nog bedankt voor deze leuke fotocursus. Ik heb heel veel geleerd. Je hebt heel veel geduld om alles twee of drie keer uit te leggen. Was ook een gezellige kleine groep.
  
  

  Esther
  Bij deze wil ik je bedanken voor de workshop. Totaal onervaren ben ik er ingestapt en er kwam inderdaad veel informatie op mij af. Ik ben zeker wat meer vertrouwd geraakt met onze camera en dankzij jouw uitleg vertrouw ik erop dat ik mooie foto´s zal maken tijdens onze vakantie. Heb er een nieuwe hobby bij.
  
  

  Lottie
  Rene, dank je wel voor een hele leuke workshop. Dankzij jouw goede uitleg, hulp en aandacht heb ik weer zin om met mijn camera aan de slag te gaan. Deze dag was zeer de moeite waard.
  
  

  Bente
  Een leuke workshop waar je in de praktijk aan de slag gaat met de camera! Er was tijdens de workshop naast het ´programma´ ook tijd voor vragen en eigen inbreng. Leuk voor iedereen die zijn of haar camera beter wil leren kennen om vervolgens met de kennis zelf aan het werk te gaan!
  
  

  Maaike
  Zeer nuttige, praktische en ontspannen cursus! Je leert de basis functies kennen van je eigen camera. Rene legt deze functies goed uit, herhaald vaak en staat open voor andere vragen over bv compositie. Je wordt er enthousiast van en wilt meteen aan de slag!
  
  

  Anne
  Hierbij mijn reactie op de workshop. Ontzettend leerzaam en nuttig. Vond het super dat je je een beetje verdiept had in mijn camera en lens, waardoor ik heel specifiek advies kreeg. Het is toch best ingewikkeld allemaal, en doordat je de tijd hebt om dingen uit te proberen, krijg je er zelf ook gevoel bij wat verschillende waarden van je camera doen met de foto. Bedankt!
  
  

  Pieter
  Een zeer nuttige cursus voor als je de toeters en bellen van je digitale camera nog niet meester bent. Ik ben duidelijk anders naar fotografie gaan kijken en ga er ook anders mee om. De 6 avonden zijn omgevlogen.
  
  

  Roel
  Een cursus fotografie kun je overal wel volgen, maar kundige en enthousiaste docenten zijn schaars. De docent is kundig en enthousiast, en dus heb ik met plezier de functies op mijn camera ontdekt.
  
  

  Edwin
  Ik heb veel geleerd van de fotografie cursus. Het is een no-nonsense cursus waarin theorie en praktijk goed worden gecombineerd. Cursustijd wordt optimaal benut. Ondanks het feit dat ik al het enige wist van fotograferen, vond ik het zeer nuttig en heb nu nog meer plezier bij het fotograferen. Kortom, een aanrader.
  
  

  Frank
  Eindelijk een cursus die zijn geld gewoon waard is! Ik heb zo veel praktische hints en nuttige tips geleerd van Rene. Ook echt eerlijke informatie over camera's en software. Dit kan je alleen van professionals leren! Dit is echt de beste fotografie cursus van Nederland!
  
  

  Marianne
  Dag Rene, ik wil je via deze weg laten weten dat ik de cursus top vond en ik verheug me op een vervolgcursus.
  
  

  Martijn
  Hoi Rene, Naast de basis van het kijken en klikken ben ik zeker anders naar de dagelijkse dingen gaan kijken. Door perspectief en invalshoek te veranderen ontstaat een totaal ander plaatje.
  
  

  Daniëlle
  Hoi Rene, Hier nog een reactie voor je: ik heb de cursus ook als erg zinvol ervaren, m.n. het werken met het model en hoe haar te fotograferen vond ik erg leuk. Maar het werken in de doka en de resultaten zien en de foto´s. zo krijgen als je gehoopt had, vond ik gewoon gaaf! Ik wil hier zeker een vervolg aan geven, waarschijnlijk elders in het land. Bedankt voor je instructies en enthousiaste uitleg.
  
  

  Martijn
  Ha Rene, Ineens zijn de lessen op de vrijdagavonden voorbij. Het mooie van de vrijdagavond was dat het leek alsof we elke keer weer alle tijd van de wereld hadden, ondertussen stilstaand bij allerhande foto´s die ingebracht werden, of bij het fotograferen van een vergeten paraplu. Wat je daar allemaal nog mee kan. De lessen zijn leuk geweest en hebben me een hoop inspiratie opgeleverd. Ik ga nu écht naar buiten fotograferen. Morgen al in het rijk van Nijmegen, hagelbuien die door de dalen voorbij schuiven. Bedankt voor je bevlogenheid en wellicht tot ziens.
  
  

  Kris
  Ik vond de cursus heel leuk. Jammer alleen dat de tijd zo snel gaat. Vooral het model vond ik leuk en leerzaam. Het verschil in foto´s. van iedereen, terwijl het dezelfde vrouw is. Dat is het leuke als je samen aan 1 opdracht werkt, en dan leer je op een andere manier kijken. Misschien is het in de toekomst leuk om vaker zoiets te doen.
  
  

  Joyce
  Hoi Rene! Zoals beloofd nog ff een reactie. Dit was mijn eerste fotocursus en ik heb genoten. Ik vind het leuk dat je open staat voor suggesties en je geeft fijne praktische tips tijdens het fotograferen. Wat mij betreft tot volgend jaar! Een beter compliment kun je niet krijgen toch?
  
  

  Oennio
  Ik vond de cursus heel leuk, het is altijd weer verrassend om in de doka bezig te zijn; of de foto´s zo geworden zijn als dat je ´t in je hoofd had. Jammer alleen dat de tijd zo snel gaat. Vooral het model vond ik leuk en leerzaam. Het verschil in foto´s van iedereen, terwijl het dezelfde vrouw is. Dat is het leuke als je samen aan 1 opdracht werkt, en dan leer je op een andere manier kijken. Misschien is het in de toekomst leuk om vaker zoiets te doen. Groetjes Oennio.
  
  

  Heleen
  Hoi Rene, ik vond de lessen leerzaam wat betreft doka en in de studio. Ik kijk nu ook anders tegen dingen aan zoals positie van landschap of een bepaald gebouw. Mijn interesse gaat toch meer naar portretfotografie. Fotograferen van mensen. Het was een leuke ervaring om mee te maken. Groetjes Heleen.
  
  

  Mia
  Hallo Rene, Ondanks dat ik vrij weinig aanwezig ben geweest de afgelopen periode, heb ik de cursus zinvol gevonden. Ik hoop er volgend jaar (iets frequenter) weer bij te zijn! Vr. groet, Mia.
  
  

  Peter
  Beste Rene, bedankt voor de leuke en leerzame lessen. Ik kijk op een hele andere manier tegen Photoshop aan en heb genoeg geleerd om mij de komende tijd zoet te houden. Zodra ik een nieuwe site heb, zal ik zeker foto´s plaatsen, die ik bewerkt heb met alle kennis die ik de laatste tijd heb opgedaan.
  
  

  Klaas
  Rene, ondanks dat ik niet elke les kon volgen wegens tijdgebrek, heb ik met zeer veel plezier de cursus fotografie en beeldbewerking gevolgd. Ik hoop dat ik jullie kan overhalen tot een vervolgtraject. Rene, bedankt voor het plaatsen van de foto´s uit Kenia.
  
  

  Jolanda
  Rene, de vier lessen fotografie vervolg vond ik erg leuk. Veel geleerd en super dat ieder een huiswerkopdracht kreeg die bij haar paste, en persoonlijke tips en adviezen. Ben meteen helemaal verslingerd geraakt aan fotoshop.
  
  

  Maike
  Rene, bedankt voor je enthousiaste inzet. De lessen waren goed. Ik heb veel geleerd.
  
  

  Marloes
  Veel geleerd in de vervolgcursus. Veel praktische tips en trucs gekregen. Er werd ruim de tijd genomen om vragen te beantwoorden. Wat mij betreft mag hier weer een vervolg op komen.
  
  

  Noël
  Hej hej! Heel erg bedankt voor de leuke lessen! Ze waren lekker casual, waardoor ik éals ver onderaan de ladderé toch veel van je geleerd heb. Jammer dat het zo snel voorbij gegaan is. Groetjes Noël
  
  

  Margaret
  Hallo Rene, wat een prachtige site is het geworden. Je blijft echt kijken. Helemaal super. Groet, Margaret
  
  

  Sharon
  Hoi Rene, de workshop flitsen van gisteren vond ik uitermate leerzaam. Het is niet zo moeilijk, als je maar weet hoe het moet! Gister meteen nog wat dingetjes uitgeprobeerd! Heel erg bedankt, van iemand die altijd bang is geweest de flits te gebruiken. Groetjes Sharon.
  
  

  Charis
  Hoi Rene, bedankt voor de leerzame, inspirerende en gezellige middag. Ik ga lekker met mijn flitser aan de slag! Groetjes Charis.
  
  

  Karin
  He Rene, Bedankt voor de leuke leerzame middag! Ik vond het leuk en gezellig. Ook fijn om eens aan een fotograaf die veel verder is wat dingen te kunnen vragen! Groet, Karin.
  
  

  Michael
  Ik heb geen cursus bij je gevolgd maar, kwam bij toeval op je site. Ik kan maar een ding of je stijl fotografie melden. FANTASTISCH !!!!!!!!! Helemaal top vooral zo doorgaan ik als student van de fotovakschool te Apeldoorn ben jaloers op je werk en hoop het ooit zo te kunnen brengen als jij. Groetjes.
  
  

  Daniel
  Ha Rene, Ik zie dat je het gastenboek online hebt gezet!! :) Dus ik laat ook maar even een berichtje achter. Tot spreeks, Daniel.
  
  

  Laurus
  Vier avonden praten, oefenen en huiswerk bespreken. Een nuttige cursus: Fotografie vervolg. Alleen te kort! Is er ook nog een vervolg op de vervolgcursus?